Rodzicie i dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów, które to prawo istnieje niezależnie od władzy rodzicielskiej. Polega ono przede wszystkim na osobistej styczności z dzieckiem (widywaniu się z nim) oraz utrzymywaniu kontaktów na odległość za pomocą telefonu i internetu. Potrzeba formalnego uregulowania sposobu utrzymywania kontaktów z dzieckiem występuje przeważnie po rozwodzie rodziców dziecka, jednak zachodzi również często w odniesieniu do dziecka pochodzącego ze związku nieformalnego. Co jednak zrobić gdy zachowanie rodzica zagraża dobru dziecka – jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu lub innym ważnym wartościom? Ochronie dobra dziecka służą instytucje ograniczenia oraz pozbawienia kontaktów z dzieckiem.
Czym jest „dobro dziecka?”
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego
„Nie została sformułowana legalna definicja dobra dziecka. Na jej treść składają się liczne uregulowania zawarte w Konwencjach oraz w Konstytucji i Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Istotną rolę w określeniu rozumienia tego pojęcia odgrywa doktryna i orzecznictwo sądów. Z tych wypowiedzi wynika, że dobro dziecka obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych takich, jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia. Ma ono także wyraźny wymiar materialny, który polega na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 1997 r., II CKN 90/96; z dnia 12 grudnia 2000 r., V CKN 1751/00, niepublikowane). Oznacza to, że dobro dziecka jest podstawową wartością, która wymaga priorytetowego traktowania w stosunku do interesów innych osób, także rodziców.”
(Postanowienie SN z dnia 31 stycznia 2018 r., sygn. akt: IV CSK 442/17).
Ograniczenie kontaktów z dzieckiem – kiedy?
W pierwszej kolejności zostanie omówione rozwiązanie stanowiące swego rodzaju półśrodek pomiędzy pełnym prawem do kontaktów z dzieckiem a ich zupełnym ograniczeniem. Jak stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem i może w szczególności:
- zakazać spotykania się z dzieckiem,
- zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,
- zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd,
- ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość,
- zakazać porozumiewania się na odległość.
Jak już zostało wcześniej wspomniane, przesłanką ograniczenia kontaktów z dzieckiem jest jego szeroko rozumiane dobro. Podkreślenia wymaga fakt, że
„dobro małoletniego nie przejawia się wyłącznie w subiektywnym potencjalnym odczuciu rodzica, a musi być ono brane pod rozwagę poprzez pryzmat wszelkich okoliczności związanych z jego funkcjonowaniem w rodzinie i społeczeństwie. W sprawach o kontakty Sąd poza dobrem dziecka winien brać pod rozwagę również powszechnie znane zasady psychologii rozwojowej i pedagogiki, z których wynika, co jest powszechnie znanym, że przy uwzględnieniu konkretnych okoliczności, dziecko do prawidłowego rozwoju potrzebuje kontaktu z obojgiem rodziców.”
(postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 28 grudnia 2016 r., sygn. akt: I Ca 482/16).
Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że przesłanką orzeczenia ograniczenia kontaktów z dzieckiem nie są jedynie przypadki, w których zagrożone jest np. życie dziecka, lecz mogą nią być sytuacje, gdy kontakty z rodzicem powodują u dziecka duży stres emocjonalny i negatywnie wpływają na jego psychikę. W przypadku małych dzieci źródłem stresu może być konieczność przebywania poza miejscem zamieszkania oraz w oddaleniu od rodzica sprawującego bieżącą pieczę. Orzekanie obowiązku spotykania się z dzieckiem pod nadzorem kuratora często występuje podczas istniejącego pomiędzy rodzicami konfliktu i gdy istnieje obawa, że spotkania rodziców z dzieckiem nie będą przebiegały we właściwej atmosferze.
Pozbawienie kontaktów z dzieckiem – na jakiej podstawie?
orzeczenia przez sąd o pozbawieniu kontaktów z dzieckiem jest sytuacja, w której kontakty te poważnie zagrażają dobru dziecka lub poważnie to dobro naruszają. Warto zwrócić uwagę na fakt, że naruszenie bądź zagrożenie musi być „poważne”, czyli dotyczy w szczególności przypadków uzależnienia rodzica od alkoholu, innych środków odurzających, funkcjonowania w przestępczym środowisku, czy demoralizującego wpływu na dziecko. Zakaz ten obejmuje wszelkie formy kontaktów.
Jak słusznie zważył Sąd Najwyższy,
„Stosownie do art. 113 § 1 k.r.o., przesłanką zakazania rodzicom osobistej styczności z dzieckiem jest jego dobro. Dobro to należy rozumieć szeroko. Dobru dziecka nie służy zerwanie osobistej styczności rodziców z dzieckiem, nawet gdy nie wykonują oni władzy rodzicielskiej lub zachodzą podstawy do pozbawienia ich wykonywania tej władzy (art. 111 § 1 k.r.o.). Ze względu na charakter prawa do osobistej styczności z dzieckiem, odebranie rodzicom tego prawa może nastąpić wyjątkowo, np. gdy utrzymywanie osobistych kontaktów rodziców z dzieckiem zagraża jego życiu, zdrowiu, bezpieczeństwu bądź wpływa demoralizująco na dziecko.”
(Postanowienie Sądy Najwyższego z dnia 7 listopada 2000 r., sygn. akt: I CKN 1115/00).
Zobowiązanie rodziców do określonego postępowania
Zdarzają się sytuacje, gdy rodzice nie są w stanie działać wspólnie dla dobra dziecka i pozostają w konflikcie wpływającym negatywnie na rozwój i poczucie bezpieczeństwa małoletniego. W takiej sytuacji Sąd opiekuńczy może skorzystać z uprawnienia przewidzianego w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, polegającego na zobowiązaniu rodziców do określonego postępowania, które może polegać między innymi na skierowaniu ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonywania wydanych zarządzeń.
Zgodnie ze stanowiskiem doktryny
„ sąd może zobowiązać rodziców do składania okresowych sprawozdań, zlecić kuratorowi sądowemu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, nałożyć na rodziców obowiązek okresowego stawiennictwa w sądzie celem przeprowadzenia rozmowy kontrolnej, a także zasięgać informacji bezpośredniej w placówkach, do których rodzice zostali skierowani”
(J. Ignaczewski, w: H. Ciepła, J. Ignaczewski, J. Skibińska-Adamowicz, Komentarz do spraw rodzinnych…, 2014, s. 167).
Zmiana kontaktów – kiedy?
Na zakończenie należy dodać, że orzeczenie sądu w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, nawet jeśli jest prawomocne, może ulec zmianie. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, Sąd opiekuńczy zmienić prawomocne rozstrzygnięcie zapadłe w przedmiocie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka. Zmiana prawomocnego orzeczenia może dotyczyć między innymi sposobu, częstotliwości i terminów spotkań z dzieckiem, a jej przesłanką jest również dobro dziecka. W związku z tym, zmiana w sytuacji życiowej rodzica uprawnionego do kontaktów (w zakresie potrzeb, możliwości i aktualnych warunków) nie może stanowić podstawy zmiany orzeczenia o kontaktach, chyba że zmiana tych okoliczności ma wpływ na dobro małoletniego.
***
Zamieszczony na niniejszej stronie wpis ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi pomocy prawnej w rozumieniu ustawy Prawo o adwokaturze.
