Jak bezpiecznie udzielić pożyczki znajomemu – czyli pożyczka pieniędzy pomiędzy osobami fizycznymi

 Jeżeli decydujemy się na udzielenie pożyczki bliskiej osobie, warto przedsięwziąć pewne kroki, aby zabezpieczyć swoje interesy w przyszłości. Niestety często okazuje się, że wyegzekwowanie zwrotu pożyczki jest niezwykle trudne. Przy udzielaniu pożyczki nie warto więc polegać na słownych zapewnieniach – najlepszym rozwiązaniem jest spisanie umowy. Dla osoby, która ma zamiar w przyszłości zwrócić pożyczone od nas pieniądze, dopełnienie takiej prostej formalności zapewne nie będzie stanowiło problemu. Jakie elementy powinna zawierać umowa pożyczki? W jakiej formie należy ją zawrzeć? Kiedy możemy domagać się zwrotu pożyczki? W dzisiejszym wpisie zostaną poddane analizie wskazane zagadnienia.

Umowa pożyczki kwoty pieniężnej – obowiązkowe elementy

W umowie pożyczki pieniędzy, w pierwszej kolejności należy oznaczyć jej strony – jest to obowiązkowy element umowy. Stronami umowy pożyczki są: dający pożyczkę oraz biorący pożyczkę. Ponadto, do obowiązkowych elementów umowy pożyczki należy określenie ilości pieniędzy, które pożyczamy oraz zobowiązanie się do ich przeniesienia na rzecz biorącego pożyczkę. Ostatnim obowiązkowym elementem umowy pożyczki jest zastrzeżenie obowiązku zwrotu przedmiotowej kwoty pieniężnej. Wszystkie wyżej wymienione elementy są obowiązkowe (zwane essentialia negotii) – bez nich umowa pożyczki nie istnieje.

Niemniej jednak, zgodnie z orzecznictwem,

„Elementy essentialia negotii umowy pożyczki są określone w art. 720 § 1 k.c. Nie oznacza to, że w każdej umowie pożyczki niezbędne jest jednoznaczne i dokładne posłużenie się sformułowaniami, użytymi w tym przepisie. Możliwe jest bowiem ustalanie na podstawie art. 65 § 2 k.c. rzeczywistego znaczenia i woli stron takiej umowy. Już samo określenie umowy jako pożyczka albo stwierdzenie, że określone świadczenie jest przekazywane jako pożyczka może być wystarczające do wyrażenia po stronie pożyczkodawcy obowiązku zwrotu pożyczki. (…) W praktyce umowy pożyczki są redagowane zarówno z użyciem sformułowań, wynikających z art. 720 § 1 k.c., jak i z ich pominięciem lub posłużeniem się zwrotami występującymi w języku potocznym. Już samo określenie umowy jako pożyczka albo stwierdzenie, że określone świadczenie jest przekazywane jako pożyczka może być wystarczające do wyrażenia po stronie pożyczkodawcy obowiązku zwrotu pożyczki.”

(Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 maja 2015 r., sygn. akt: Sygn. akt V ACa 72/15).

Jakie mogą być dodatkowe postanowienia zawarte w umowie pożyczki?

W umowie pożyczki można dodatkowo zastrzec termin, w jakim pożyczka ma zostać zwrócona. Nie jest to jednak jej element obowiązkowy. Zgodnie z orzecznictwem,

„Brak ustalenia terminu zwrotu pożyczki nie uniemożliwia kwalifikowania umowy jako umowy pożyczki, albowiem do jej essentialia negotii nie należy określenie terminu zwrotu tylko wprowadzenie do jej treści postanowienia o obowiązku zwrotu. Strony mogą bowiem swobodnie zdecydować, kiedy – w braku określenia terminu zwrotu pożyczki – powstanie obowiązek jej zwrotu.”

(wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 maja 2015 r. sygn. akt V Aca 72/15). Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik obowiązany jest zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę.

Co więcej, w umowie pożyczki możemy również wskazać odsetki, jakich będziemy domagać się w wypadku opóźnienia z jej zwrotem. Najłatwiej w umowie wskazać, że w przypadku opóźnienia będą nam przysługiwać odsetki ustawowe. Odsetki ustawowe są równe wysokości sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Wysokość odsetek może być ustalana co do zasady dowolnie, niemniej jednak nie mogą być one zbyt wygórowane. Kodeks cywilny przewiduje uregulowania dotyczące odsetek maksymalnych wynikających z umowy – ich wysokość nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekroczy wysokość odsetek maksymalnych, będą należały się odsetki maksymalne.

W jakiej formie należy zawrzeć umowę pożyczki?

Kodeks cywilny dla ważności umowy pożyczki nie wymaga zachowania żadnej szczególnej formy – umowa pożyczki może być zawarta w dowolnej formie: ustnej, pisemnej, szczególnej, a nawet poprzez czynności dorozumiane. Niemniej jednak, warto spisywać umowę pożyczki – umowa ustna jest wprawdzie ważna, ale zdecydowanie trudniejsza do udowodnienia, gdyż

„W procesie związanym z wykonaniem umowy pożyczki powód jest zatem zobowiązany udowodnić, że strony zawarły umowę pożyczki, a także, że przeniósł na własność biorącego pożyczkę określoną w umowie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku. Natomiast biorący pożyczkę powinien wykazać wykonanie swego świadczenia w postaci zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.”

(wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 18 czerwca 2015 r. sygn. akt: I Aca 33/15).

Forma umowy pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych

Wyjątkiem od powyższej zasady są pożyczki, których wartość przekracza tysiąc złotych – wówczas wymagane jest zachowanie formy dokumentowej. Czym jest forma dokumentowa? Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Dokumentem będzie zatem wiadomość e-mail, sms, plik komputerowy, dźwięk, grafika i wszystkie inne dokumenty zawierające informacje utrwalone w sposób umożliwiający ich odtworzenie. Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej potrzebne jest złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie.

Jakie są konsekwencje niezachowania formy dokumentowej w przypadku umowy pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych? Umowa jest ważna, jednak w razie sporu w sądzie nie jest dopuszczalny dowód z przesłuchania stron lub świadków na okoliczność dokonania czynności prawnej. Mimo niezachowania dokumentowej, dowód z zeznań świadków lub z przesłuchania stron jest dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo fakt dokonania czynności prawnej jest uprawdopodobniony za pomocą dokumentu – z tego powodu warto wziąć od osoby biorącej pożyczkę pisemne pokwitowanie przyjęcia pieniędzy tytułem pożyczki. Uprawdopodobnieniem dokonania czynności będzie również przelew na konto bankowe. Jak zatem wynika z powyższego, brak zachowania formy przewidzianej przez ustawę utrudni sytuację osoby inicjującej postępowanie sądowe.

Kiedy należy zwrócić pożyczkę?

Osoba biorąca pożyczkę jest obowiązana do jej zwrotu w umówionym terminie (określonym w umowie) bądź w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez dającego pożyczkę (gdy termin zwrotu nie jest oznaczony). Zgodnie ze stanowiskiem doktryny,

„Wypowiedzenie jest jednostronnym oświadczeniem woli, z którego powinno wynikać, że wierzyciel w sposób stanowczy i bezwarunkowy żąda zwrotu pożyczki (np. „żądam zwrotu pożyczki”, „wzywam do zapłaty pożyczonej kwoty”, „wypowiadam pożyczkę”, „proszę oddać pożyczkę”; por. orzeczenie SN z dnia 15 czerwca 1937 r., C.II. 295/37, Zb. Urz. 1938, poz. 230). Wskazanie konkretnego terminu zwrotu świadczenia nie jest konieczne, gdyż wynika on z art. 723. Forma wypowiedzenia jest obojętna, jeżeli jednak strony zawarły umowę w formie pisemnej, dokumentowej albo elektronicznej, to wypowiedzenie powinno być dokonane z zachowaniem formy dokumentowej. Jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej (aktu notarialnego), wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem (por. art. 720 § 2 i art. 77).”

(Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczegółowa).

Jeżeli dłużnik nie spłaca swojego zobowiązania w terminie, pozostaje już tylko wystąpienie na drogę sądową z powództwem o zwrot pożyczki wraz z odsetkami.