W wyroku rozwodowym, sąd orzeka nie tylko o rozwiązaniu małżeństwa, lecz także o całości spraw rodziny – o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem, kontaktach rodziców z dzieckiem, o tym w jakiej wysokości każdy z małżonków jest zobowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka (alimentach), a także czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia małżeńskiego.
Sąd może wydać następujące orzeczenia w przedmiocie winy za rozkład pożycia małżeńskiego:
- brak orzekania o winie,
- obciążenie winą obojga małżonków,,
- obciążenie winą tylko jednego z małżonków,
- orzeczenie, że żadne z małżonków nie ponosi winy.
W niniejszym wpisie zostaną omówione wszystkie wymienione wyżej przypadki.
Jak uzyskać rozwód bez orzekania o winie?
Sąd w sprawie o rozwód nie orzeka o tym, które z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia tylko na zgodne żądanie małżonków. Skutki takiego orzeczenia są takie, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy. Zaletą tego rozwiązania jest to, że rozwód można przeprowadzić stosunkowo szybko, zazwyczaj udaje się uzyskać rozwód na jednym terminie rozprawy. Sąd ogranicza się do zbadania, czy rozkład pożycia jest zupełny i trwały – nie bada które z małżonków jest odpowiedzialne za jego rozkład.
Należy pamiętać, że do momentu uprawomocnienia się wyroku, można zmienić zdanie w przedmiocie wniosku o nieorzekanie o winie, bowiem zgodnie z orzecznictwem,
„Stosownie do art. 57 § 2 krio na zgodne żądanie małżonków sąd rozpoznający w sprawę o rozwód zaniecha orzekania o winie za rozkład pożycia. Zgoda ta musi istnieć w chwili wyrokowania i może być przez każda ze stron cofnięta nawet w postępowaniu odwoławczym (por. uchwała Sądu Najwyższego z 25.10.2006r. III CZP 87/06). Jak wskazano wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2005 r., IV CK 557/04, choć unormowanie takie wpływa niekorzystnie na sprawność postępowania, gdyż pociąga przeważnie za sobą konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku (art. 386 § 4 k.p.c.) ze względu na spór co do okoliczności decydujące o winie – jednak ze względu na doniosłe skutki orzeczenia, sprawność postępowania musi ustąpić potrzebie zapewnienia dwuinstancyjnego rozpoznawania sprawy również w tym przedmiocie.”
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 15 marca 2013 r., sygn. akt: I ACa 148/13).
Kiedy winę za rozkład pożycia ponoszą oboje małżonkowie?
Jeżeli małżonkowie nie wniosą o zaniechanie orzekania o winie, wówczas sąd bada które z nich odpowiada za rozkład pożycia małżeńskiego. Sąd może uznać, że winę w rozkładzie pożycia ponoszą oboje małżonkowie. Nie ma przy tym znaczenia fakt, kto do rozkładu pożycia przyczynił się bardziej. Wystarczy, aby jeden z małżonków przyczynił się do rozkładu w znacznym stopniu, a drugi nawet w bardzo niewielkim zakresie – wówczas winę będą ponosić oboje gdyż
„przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie odróżniają winy „większej” i „mniejszej”. Małżonek, który zawinił powstanie jednej z wielu przyczyn rozkładu musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień. Niedopuszczalna jest bowiem kompensata wzajemnych przewinień (tak SN w orz. z 24.03.1959 4 CR 972/57, RPE 1960 nr 2 s 405). Dla przypisania winy wystarczy każde zachowanie strony, które zasługuje na negatywną ocenę i które w jakimkolwiek stopniu przyczyniło się do rozkładu pożycia małżeńskiego (wyrok SA w Katowicach z 11.03.10 I ACa 46/10LEXnr 1120372).”
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 listopada 2012 r. sygn. akt: I ACa 1091/12).
Czym jest wina niezawioniona?
Zdarzają się sytuacje niezależne od woli małżonków, które doprowadzają do zupełnego i trwałego rozkładu ich wspólnego pożycia. Są to tzw. niezawinione przyczyny rozkładu pożycia. Należy do nich zaliczyć m.in.: chorobę, chorobę psychiczną, niedopasowanie pod względem seksualnym, bezpłodność, czy rażąca różnica wieku. Należy jednak podkreślić, że tego typu sytuacje podlegają każdorazowej, indywidualnej ocenie sądu. Wówczas mówimy o winie niezawinionej.
Ponadto wina niezawiniona dotyczy ponoszenia odpowiedzialności za czyny, których dana osoba nie mogła popełnić z przyczyn losowych.
Kiedy jeden z małżonków zostaje uznany za wyłącznie winnego?
Orzeczenie rozwodu z wyłącznej winy jednego małżonka jest kwestią budzącą największe trudności. Aby uznać małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia należy ustalić, że pomiędzy jego zachowaniem a rozkładem pożycia istnieje związek przyczynowy. Zgodnie bowiem z orzecznictwem,
„Nie każde naruszenie obowiązków małżeńskich stanowić będzie o winie danego małżonka lecz tylko te, które miało wpływ na spowodowanie (bądź utrwalenie) rozkładu pożycia małżeńskiego.”
(wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 12.03.2010r., sygn. akt: IACa 35/10). Sąd Najwyższy stwierdził, że przypisanie małżonkowi winy w powstaniu rozkładu pożycia wymaga ustalenia, że małżonek naruszył obowiązki wynikające z przepisów prawa rodzinnego, w szczególności art. 23, 24, 27 krio, wskutek umyślnego czy choćby nieumyślnego postępowania (tak SN w wyroku z 1.10.1997 r., I CKN 246/97).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie zawiera katalogu zachowań, na podstawie których można uznać małżonka za wyłącznie winnego. W praktyce do orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy jednego małżonka dochodzi najczęściej w przypadku: zdrady, przemocy, nałogów, porzucenia małżonka, bezczynnego trybu życia, popełnienia wysoce niemoralnego czynu, naruszenia obowiązku wzajemnej pomocy, czy też odmowy współżycia fizycznego. Należy powtórzyć, że pomiędzy tym zachowaniem a rozkładem pożycia musi istnieć związek przyczynowy.
W kwestii zdrady należy wskazać, że jest ona rozumiana nie tylko jako zdrada fizyczna (z osobą o odmiennej bądź tej samej płci), ale także jako zdrada emocjonalna, a nawet zachowania, które u osób postronnych mogą wywołać wrażenie, że małżonek pozostaje w szczególnie bliskich stosunkach z osobą trzecią. Również stosowanie przemocy może przybierać różną postać tj. przemocy fizycznej – polegającej na naruszaniu nietykalności cielesnej oraz przemocy psychicznej – polegającej na poniżaniu godności osobistej drugiego małżonka. Nałogi prowadzące do rozkładu pożycia małżeńskiego to głównie alkoholizm, narkomania i hazard. Także opuszczenie małżonka bez uzasadnionej przyczyny może przesądzić o jego winie. Z kolei zaś bezczynny tryb życia przejawia się w braku podjęcia pracy zarobkowej, braku dbałości o dom i rodzinę. Popełnienie wysoce niemoralnego czynu mogło nastąpić zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i przed jego zawarciem. Naruszenie obowiązku wzajemnej pomocy może dotyczyć pozostawienia małżonka będącego w ciężkiej sytuacji bez wsparcia. Jeżeli zaś małżonek odmawia współżycia, sąd bada jaka jest przyczyna tego stanu rzeczy, gdyż nie każda odmowa współżycia może zostać uznana za zawinioną.
Dlaczego orzeczenie o winie jest takie ważne?
Orzeczenie o winie ma przede wszystkim znaczenie w kwestii obowiązku alimentacyjnego względem rozwiedzionego małżonka, gdyż małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia może żądać od drugiego małżonka dostarczania środków utrzymania – jeżeli znajduje się w niedostatku.
W przypadku orzeczenia, że jeden z małżonków ponosi wyłączną winę za rozkład pożycia, małżonek ten może zostać obciążony obowiązkiem przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, jeżeli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, nawet jeśli nie znajduje się on w niedostatku.
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa, w razie zawarcia przez tego małżonka związku małżeńskiego, zaś gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za wyłącznie winnego – z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu (w wyjątkowych sytuacjach sąd może przedłużyć ten obowiązek o kolejne pięć lat).
***
Zamieszczony na niniejszej stronie wpis ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi pomocy prawnej w rozumieniu ustawy Prawo o adwokaturze.
