Instytucja ubezwłasnowolnienia może mieć charakter zarówno całkowity, jak i częściowy. Mówiąc w uproszczeniu, ubezwłasnowolnienie to pozbawienie osoby zdolności do czynności prawnych w całości lub w części – by w ten właśnie sposób chronić jej interesy.
Obie z omawianych instytucji cechują się pozbawieniem zdolności do czynności prawnych, jednakże przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym jest to pozbawienie w całości. A przy częściowym – w części.
Instytucje te różnią się przesłankami, które świadczą o zaistnieniu podstaw do ubezwłasnowolnienia. Przesłanką ubezwłasnowolnienia całkowitego jest brak możliwości samodzielnego kierowania swoim postępowaniem wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii). Przy ubezwłasnowolnieniu częściowym osoba, której dotyczy postępowanie, musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, cierpieć na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inny rodzaj zaburzeń psychicznych. Jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, jednak wymaga ona pomocy w prowadzeniu swoich spraw.
Kolejnym kryterium różniącym obie instytucje jest wiek osoby, której dotyczy postępowanie. Zgodnie z przepisami ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła 13 lat, natomiast ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy wyłącznie osób pełnoletnich. W obu przypadkach osoba ubezwłasnowolniona będzie potrzebowała kogoś, kto zadba o jej interesy oraz sprawy. Przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym taką rolę przyjmuje opiekun prawny, a przy częściowym – kurator.
Czy ubezwłasnowolnienie całkowite można zmienić na częściowe?
Ubezwłasnowolnienie – niezależnie czy całkowite, czy częściowe – nie ma charakteru trwałego. Oznacza to, że gdy ustaną przyczyny, z uwagi na które je orzeczono, ubezwłasnowolnienie można cofnąć lub zmienić. Stanowi o tym art. 559 k.p.c.:
- 1. Sąd uchyli ubezwłasnowolnienie, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono; uchylenie może nastąpić także z urzędu.
- 2. Sąd może w razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.
Zmiana rodzaju ubezwłasnowolnienia może nastąpić zarówno na wniosek, jak i z urzędu. Istotne jest również, że z wnioskiem o zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić sam ubezwłasnowolniony.
Podsumowując, zmiana rodzaju ubezwłasnowolnienia jest dopuszczalna. Istotne jest jednak, iż zanim Sąd zmieni swoje orzeczenie, musi mieć pewność, że została spełniona przesłanka materialno-prawna z art. 559 k.p.c., którą jest zajście zmiany w stanie psychicznym osoby ubezwłasnowolnionej.
