W momencie zawarcia związku małżeńskiego między stronami powstaje ustawowa wspólność majątkowa. To podstawowy reżim majątkowy w polskim systemie prawnym. Reguluje go art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRO). Długość sprawy o podział majątku zależy od jej skomplikowania, liczby składników majątkowych i postawy stron.
Celem wspólności majątkowej jest zabezpieczenie interesów obojga małżonków i stworzenie równych warunków korzystania ze wspólnego dorobku. Małżonkowie posiadają równe udziały w majątku wspólnym (mówi o tym art. 43 § 1 KRO). Wspólnota majątkowa wynikająca z zawarcia małżeństwa wydaje się często całkowicie oczywista, jednak w przypadku rozwodu lub separacji konieczność podziału wspólnego majątku rodzi liczne pytania.
Jak rozwiązać kwestię podziału majątku po zakończeniu małżeństwa? Na jakie kwestie zwrócić szczególną uwagę? Z czym należy się liczyć? Gdzie znaleźć pomoc w przypadku komplikacji?
Czym jest majątek wspólny, a czym majątek osobisty?
W polskim prawie rodzinnym wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje majątku małżonków:
- majątek wspólny – przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa co do zasady stają się składnikami ich majątku wspólnego. W umowie majątkowej, zwanej potocznie intercyzą, strony mogą postanowić inaczej. Do typowych przykładów majątku wspólnego należą nieruchomości, środki zgromadzone na rachunkach bankowych, wynagrodzenie za pracę i inne dochody każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak i również z majątku osobistego, samochody czy dobra materialne zakupione wspólnie. Polskie prawo nie zawiera zamkniętego katalogu elementów objętych wspólnością ustawową.
- majątek osobisty – nie wchodzi do wspólności majątkowej i obejmuje:
- Przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa – np. mieszkanie, samochód czy oszczędności na rachunku bankowym. Ważne, aby istniały dokumenty potwierdzające moment nabycia tych składników majątku, takie jak umowy sprzedaży, akty notarialne czy wyciągi bankowe.
- Spadki i darowizny – wyjątkiem jest sytuacja, gdy darczyńca lub spadkodawca wyraźnie zaznaczył, że dany składnik ma wchodzić do majątku wspólnego małżonków (np. w testamencie lub w treści aktu darowizny).
- Przedmioty służące wyłącznie do osobistego użytku – do tej kategorii zaliczają się rzeczy, które są przeznaczone wyłącznie do użytku jednego z małżonków, takie jak ubrania, biżuteria, narzędzia pracy, a także inne przedmioty codziennego użytku. Warto jednak pamiętać, że jeśli dany przedmiot ma znaczną wartość (np. luksusowy zegarek), może być przedmiotem sporu, czy stanowi majątek osobisty, czy wspólny.
- Nagrody i odszkodowania za szkody osobiste – do majątku osobistego zaliczają się również świadczenia uzyskane w ramach odszkodowań za szkody osobiste, np. odszkodowania za wypadek, zadośćuczynienie za krzywdę moralną czy nagrody przyznane za indywidualne osiągnięcia (np. stypendium naukowe lub sportowe). Nie dotyczy to jednak odszkodowań za utracone dochody, które mogą być uznane za składnik majątku wspólnego, jeśli zostały uzyskane w czasie trwania wspólności majątkowej.
- Prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy.
- Przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.
To podstawowa różnica: co wchodzi do majątku wspólnego małżonków? A jakie składniki tworzą majątek osobisty każdej ze stron?
Warto pamiętać, że przedmioty zwykłego urządzenia domowego, służące do użytku obojga małżonków, są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca wyraźnie postanowił inaczej.
Przykład: jeśli jeden z małżonków odziedziczył mieszkanie po rodzicach, a drugie mieszkanie zostało zakupione wspólnie w trakcie małżeństwa, to pierwsze wchodzi w skład majątku osobistego, a drugie do majątku wspólnego.
Oboje małżonkowie mają równe prawa do korzystania i zarządzania majątkiem wspólnym, są też obowiązani udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie tego majątku. Pewne decyzje wymagają zgody obu stron, zwłaszcza jeśli dotyczą one czynności o dużym znaczeniu, takich jak sprzedaż nieruchomości czy zaciągnięcie kredytu hipotecznego. W sytuacjach konfliktowych sądy mogą ograniczyć prawo jednego z małżonków do zarządzania wspólnym majątkiem, np. w przypadku działań zagrażających interesom rodziny.
Kiedy ustaje wspólność majątkowa?
Wspólność majątkowa ustaje w momentach określonych przez prawo. Ustanie wspólności majątkowej następuje z chwilą śmierci jednego z małżonków, co prowadzi do przejścia majątku wspólnego na spadkobierców. Za życia, najczęściej dzieje się to w przypadku rozwodu lub separacji, gdy sąd orzeka o rozdzielności majątkowej. Inną sytuacją jest zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej (tzw. intercyzy) w trakcie trwania małżeństwa, która formalnie wprowadza rozdzielność majątkową.
Od tego momentu majątek jest rozdzielany pomiędzy małżonków zgodnie z wielkością udziałów (wyrażoną najczęściej w formie ułamkowej lub procentowej) i/lub ustala się wysokość ewentualnych spłat lub dopłat. W wypadku śmierci jednego z małżonków, majątek rozdzielany jest pomiędzy jego spadkobiercami a małżonkiem pozostałym przy życiu. Z kolei z chwilą zniesienia orzeczonej wcześniej separacji automatycznie przywrócony zostaje między małżonkami ustawowy ustrój majątkowy.
Sposoby podziału wspólnego majątku
Podziału majątku można dokonać na dwa sposoby:
- sądowo,
- umownie – poprzez zawarcie stosownej umowy u notariusza. Umowny podział majątku jest możliwy wyłącznie, jeżeli małżonkowie są w stanie porozumieć się i dojść do wspólnych, satysfakcjonujących ustaleń w kwestii podziału.
W celu wypracowania porozumienia co do podziału majątku przed wizytą u notariusza skorzystać można z mediacji. W trakcie mediacji strony (w obecności mediatora) negocjują warunki podziału, co pozwala uniknąć kosztownego i długotrwałego postępowania sądowego. Mediator pomaga zidentyfikować wspólne cele i znaleźć kompromisowe rozwiązania. Dba o to, by negocjacje zmierzały w stronę produktywnego porozumienia.
Jeśli strony osiągną porozumienie, mogą sporządzić umowę. Jeśli wśród składników majątku nie ma nieruchomości – wystarczy zwykła forma pisemna. W przypadku nieruchomości umowa podziału majątku musi mieć formę aktu notarialnego. Notariusz nie tylko sporządza dokument, ale także sprawdza zgodność zapisów z prawem oraz upewnia się, że wszystkie strony rozumieją treść umowy.
Jeżeli małżonkowie nie mogą porozumieć się w kwestii podziału majątku wspólnego, mogą zwrócić się do sądu. Co ważne, jeśli kwestia podziału majątku zostanie podniesiona w trakcie rozprawy rozwodowej, sąd może uznać, że jej podjęcie znacząco wydłużyłoby postępowanie. W takim przypadku kwestia podziału majątku zostanie wyłączona; należy ją podjąć już po orzeczeniu rozwodu.
Postępowanie sądowe rozpoczyna się od złożenia wniosku o podział majątku. Sąd ustala skład i wartość majątku wspólnego oraz rozpatruje dodatkowe roszczenia. Następnie decyduje o sposobie podziału majątku, co może obejmować zarówno fizyczne rozdzielenie składników, jak i przyznanie ich jednej stronie z obowiązkiem spłaty drugiej.
Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Postępowania o podział majątku wspólnego małżonków to jedne z najtrudniejszych spraw działowych. Często są to sprawy skomplikowane pod względem zarówno faktycznym, jak i prawnym. Właściwe przygotowanie, w tym kompletna dokumentacja i ewentualne wsparcie prawne, znacząco zwiększają szanse na sprawne zakończenie postępowania.
Jakie żądania w sprawie o podział majątku rozpoznaje sąd?
W postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozpatruje nie tylko kwestię podziału składników majątku, ale także dodatkowe roszczenia zgłaszane przez strony. Kluczowym zadaniem sądu jest kompleksowe rozwiązanie wszystkich spornych kwestii, które wynikają z ustania wspólności majątkowej małżeńskiej.
Najczęściej rozpatrywane żądania obejmują:
- Żądanie nierównych udziałów – zgodnie z art. 43 § 2 KRO małżonek może żądać, aby udziały w majątku wspólnym były ustalone w sposób uwzględniający rzeczywisty wkład każdej ze stron w powstanie tego majątku. Obejmuje to zarówno wkład finansowy, jak i pracę w gospodarstwie domowym oraz wychowanie dzieci.
- Rozliczenie spłaconych długów – sąd bada, czy spłaty obciążeń majątkowych jednego z małżonków zostały dokonane z majątku wspólnego i czy istnieje konieczność ich wyrównania.
- Rozliczenie nakładów i wydatków – w szczególności chodzi o środki przeznaczone z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków lub odwrotnie. Przykładem może być sytuacja, w której środki z konta wspólnego zostały wykorzystane na remont nieruchomości należącej do majątku osobistego jednego z małżonków.
- Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy wspólnej – zgodnie z art. 206 Kodeksu cywilnego, gdy jeden z małżonków korzysta z rzeczy należącej do majątku wspólnego bez zgody drugiego, może być zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za takie użytkowanie.
- Wydanie rzeczy – w sytuacji, gdy jeden z małżonków nielegalnie zatrzymuje składniki majątku wspólnego, drugi małżonek może domagać się ich zwrotu w ramach podziału majątku.
Sąd, analizując każde z tych żądań, bierze pod uwagę zarówno dokumentację przedstawioną przez strony, jak i wyniki przeprowadzonego postępowania dowodowego.
Ukrywanie aktywów i wycena poszczególnych składników majątku
W sprawach o podział majątku wspólnego najczęściej pojawiają się spory dotyczące wyceny poszczególnych składników majątku oraz kwestie ukrywania aktywów przez jednego z małżonków. Gdy w grę wchodzą wyjątkowo wartościowe składniki, w szczególności nieruchomości lub przedsiębiorstwa, strony mogą mieć różne opinie co do ich rzeczywistej wyceny. W takich przypadkach sąd często korzysta z opinii biegłych. Biegły może ocenić wartość nieruchomości, pojazdów, dzieł sztuki, a także w przypadku firm – oszacować ich wartość rynkową. Wykonane przez biegłego opinie są wówczas niezbędnym dowodem w procesie rzetelnego podziału majątku.
Ukrywanie aktywów ma natomiast na celu zaniżenie wartości majątku wspólnego lub całkowite pominięcie niektórych składników w procesie podziału. W takich przypadkach sąd, na wniosek drugiej strony, może zobowiązać małżonka podejrzewanego o ukrywanie majątku do przedstawienia pełnej dokumentacji finansowej, w tym historii rachunków bankowych, umów i innych dowodów potwierdzających posiadane aktywa.
Jeśli okaże się, że małżonek celowo zatajał informacje o majątku, sąd może uwzględnić to przy wydawaniu orzeczenia, a nawet zastosować odpowiednie sankcje. Zgodnie z art. 233 § 1 Kodeksu karnego, składanie fałszywych oświadczeń lub zatajenie informacji w trakcie postępowania sądowego może skutkować odpowiedzialnością karną. W skrajnych przypadkach sąd może również zwrócić się do właściwych instytucji, takich jak banki, w celu uzyskania dodatkowych danych.
Ile trwa podział majątku wspólnego w Warszawie?
Trudno dokładnie przewidzieć czas trwania postępowania sądowego o podział majątku. W Warszawie, jak i w innych miastach, zależy to od kilku czynników. Liczne i wymagające szczegółowej wyceny składniki majątku (np. nieruchomości, samochody, przedsiębiorstwa) mogą znacząco wydłużyć postępowanie. Konieczność powołania biegłych do wyceny majątku również wpływa na czas trwania sprawy.
Dodatkowo, jeśli strony są w konflikcie, wymaga to większej liczby rozpraw, przesłuchań świadków i rozstrzygania bardziej skomplikowanych kwestii. Obłożenie sędziów zawisłymi sprawami, żądania stron, obłożenie biegłych z zakresu wyceny ruchomości i nieruchomości, to kolejne czynniki wpływające na trwanie sprawy.
Jeśli małżonkom uda się uzgodnić stanowisko w zakresie podziału majątku w postaci jego składników i ich wartości, sposobu podziału oraz ewentualnych innych roszczeń (np. w wyniku negocjacji przedprocesowych), to po złożeniu zgodnego wniosku Sąd może wydać orzeczenie już na pierwszej rozprawie. To jednak najbardziej optymistyczna perspektywa.
Strony najczęściej decydują się na sądowy podział majątku w sytuacji, gdy brak jest między nimi porozumienia. Zachodzi wówczas konieczność przeprowadzenia obszernego postępowania dowodowego. Sąd musi zwrócić się do banków o wskazanie sald i historii rachunków, powołać biegłych do spraw wyceny nieruchomości i ruchomości, przesłuchać świadków, ustalić czy i ewentualnie w jakiej wysokości zostały poniesione nakłady. Wtedy sprawy o podział majątku trwają bardzo długo.
W celach orientacyjnych można wskazać, że tego typu postępowania trwają od dwóch do kilku lat. W przypadku bardzo pokaźnego majątku wspólnego, z licznymi składnikami wymagającymi wyceny, to perspektywa nawet kilkunastu lat.
Praktyczne wskazówki dla stron
Aby uniknąć czasochłonnych i kosztownych postępowań o podział majątku, warto podjąć kilka działań przygotowawczych. Kluczowym krokiem jest rozważenie mediacji – pozwala ona na wypracowanie porozumienia w atmosferze współpracy i zmniejsza ryzyko konfliktów. Profesjonalny prawnik z doświadczeniem w sprawach o podział majątku może skutecznie poprowadzić negocjacje, a w przypadku fiaska rozmów reprezentować interesy klienta w sądzie.
Ważne, aby udokumentować wszelkie nakłady i zmiany wartości majątku, np. poprzez przechowywanie rachunków, umów i potwierdzeń transakcji. Staranność w gromadzeniu dokumentacji ułatwia dowodzenie swoich racji i przyspiesza postępowanie. Warto jednak mieć na uwadze, że najszybszą i najmniej stresującą ścieżką działania pozostaje polubowny podział majątku.
Potrzebujesz wsparcia adwokata?
Sprawy dot. podziału majątku mogą być skomplikowane i czasochłonne. Jeśli borykasz się z taką sprawą, możesz liczyć na moją pomoc.
Pomogę ustalić stan faktyczny i kontekst prawny. Zanim powierzysz mi sprawę, wyjaśnię koszty i sposób ich naliczania. Kiedy zlecisz mi pomoc, przedstawię najkorzystniejszą strategię realizacji wyznaczonych przez Ciebie celów i przygotuję odpowiednie pisma. O postępach poinformuję Cię na bieżąco.
Zadzwoń: (+48) 692 656 954.
