Prawo spadkowe składa się z wielu instytucji, a każda z nich ma odrębną funkcję i niesie za sobą zupełnie inne skutki prawne. Często zdarza się, że Klienci mówiąc o rezygnacji ze spadku błędnie wymiennie używają dwóch nazw instytucji: zrzeczenia się dziedziczenia oraz odrzucenia spadku. Te instytucje znacząco się od siebie różnią.
Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa, którą za życia zawiera spadkodawca z potencjalnym spadkobiercą. Umowa ta musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Wskutek powyższej umowy potencjalny spadkobierca zostaje wykluczony od dziedziczenia. Takiego „spadkobiercę”, który zawarł umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, w świetle prawa traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy.
Zrzeczenie się dziedziczenia co do zasady nie obejmuje wyłącznie zawierającego umowę (potencjalnego spadkobiercy), ale skutki prawne rozciągają się także na jego zstępnych, pozbawiając ich prawa do spadku. Należy pamiętać, że strony umowy (spadkodawca i potencjalny spadkobierca) przy jej zawarciu mogą ustalić, że zrzeczenie dziedziczenia dotyczy wyłącznie spadkobiercy, natomiast jego zstępni zachowują prawo do spadku.
Opisując instytucję zrzeczenia się dziedziczenia należy także mieć na uwadze, że dotyczy ona wyłącznie dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że w sytuacji, gdy spadkodawca zdecyduje się zostawić testament, w którym powoła do spadku osobę, która zawarła z nim umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, to mimo istnienia tej umowy taka osoba może dziedziczyć po spadkodawcy z mocy testamentu.
W jakim celu zawierana jest taka umowa? Najczęstszym przypadkiem jest sytuacja, w której rodzic mający więcej niż jedno dziecko, za życia darował jednemu z potomków np. nieruchomość. Aby zabezpieczyć pozostałe dzieci od potencjalnego roszczenia o zachowek względem rodzeństwa, rodzic i obdarowane dziecko decydują się na zawarcie przedmiotowej umowy.
Umowę o odrzucenie spadku można pod pewnymi warunkami zmienić. Do czasu aż spadkodawca żyje i dysponuje pełną zdolnością od czynności prawnych Strony mogą dowolnie modyfikować umowę lub nawet się z niej wycofać (uchylić zrzeczenie się dziedziczenia). Istotne jest natomiast, że aby to uczynić niezbędne jest zawarcie kolejnej umowy w formie aktu notarialnego.
Czym jest odrzucenie spadku?
Odrzucenie spadku to złożenie oświadczenia woli, w którym wyraża się rezygnację ze spadku. Takie oświadczenie może zostać złożone dopiero po śmierci spadkodawcy zarówno przed Sądem, jak i przed notariuszem.
Na odrzucenie spadku ustawodawca przewidział termin 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca powziął wiedzę o powołaniu do spadku (w przypadku najbliższej rodziny jest to najczęściej data śmierci spadkodawcy, ale nie jest to reguła). Po upływie tego terminu spadkobierca nabywa spadek z dobrodziejstwem inwentarza (tj. przyjmując odpowiedzialność za długi spadkowe wyłączenie do wartości odziedziczonego spadku).
Spadkobiercę, który odrzucił spadek, w świetle prawa traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, tj. śmierci spadkodawcy. Kluczowe jest natomiast to, że odrzucenie spadku wywołuje skutki prawne jedynie względem odrzucającego. Oznacza to, że zstępni osoby, która odrzuciła spadek nie są wyłączeni od dziedziczenia.
Różnice między zrzeczeniem się dziedziczenia a odrzuceniem spadku
Obydwie instytucje dotyczą spraw majątkowych spadkobiorców. Porównując je, dostrzeżemy istotne różnice:
- zrzeczenie się dziedziczenia ma miejsce za życia spadkodawcy a odrzucenie spadku po jego śmierci,
- zrzeczenie się dziedziczenia to umowa zawarta pomiędzy spadkodawcą a potencjalnym spadkobiorcą, natomiast odrzucenie spadku to czynność jednostronna, polegająca na złożeniu przez spadkobiercę oświadczenia woli,
- zrzeczenie się dziedziczenia co do zasady obejmuje nie tylko potencjalnego spadkobiercę, ale również jego zstępnych, natomiast odrzucenie spadku dotyczy wyłącznie spadkobiercy, nie wyłączając z dziedziczenia jego zstępnych.