Skutkiem prawnym ubezwłasnowolnienia całkowitego jest pozbawienie osoby, której dotyczy sprawa, zdolności do czynności prawnych. W praktyce: osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może samodzielnie podejmować decyzji takich jak między innymi leczenie, zatrudnienie, rozporządzanie majątkiem, zawieranie umów, zaciąganie zobowiązań. Wyjaśniamy, jak długo trwa takie postępowanie.
Decyzję o wszczęciu postępowania o ubezwłasnowolnienie podejmują zazwyczaj krewni osoby starszej, która ze względu na swój wiek oraz towarzyszące choroby zaczyna tracić zdolność racjonalnego rozporządzania swoją osobą oraz majątkiem. Choć decyzja ta często bywa bardzo trudna, ubezwłasnowolnienie powinno mieć na celu zadbanie o dobro osoby i ochronę jej interesów.
Ubezwłasnowolnienie całkowite nie ma zastosowania wyłącznie w przypadku osób starszych i schorowanych. Może dotyczyć osoby, która ukończyła lat trzynaście, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii) nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.
Kto może wystąpić z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie?
Artykuł 545 k.p.c. wskazuje krąg osób uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. Są to:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie,
- jej krewni w linii prostej,
- jej rodzeństwo,
- jej przedstawiciel ustawowy.
Legitymację do wystąpienia z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie posiada także prokurator.
Etapy postępowania o ubezwłasnowolnienie całkowite
W dużym uproszczeniu sprawa o ubezwłasnowolnienie składa się z dwóch zasadniczych etapów.
Etap pierwszy. Postępowanie przed Sądem Okręgowym
To główny etap, którego zakończenie zgodne z wnioskiem (tj. orzeczenie przez Sąd o ubezwłasnowolnieniu całkowitym) umożliwia rozpoczęcie etapu drugiego. Aby sprawa o ubezwłasnowolnienie rozpoczęła się przed Sądem Okręgowym, konieczne jest wystąpienie z wnioskiem. Sąd przeprowadza następnie postępowanie dowodowe: zarządza wysłuchanie osoby, której dotyczy wniosek, w obecności biegłych – psychiatry lub neurologa oraz psychologa. Po przeprowadzeniu badań biegli dokonują oceny, czy osoba jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem oraz decydować o sobie; wydają stosowną opinię.
Dodatkowo Sąd przesłuchuje również wnioskodawcę i ustala, czy została spełniona przesłanka celowościowa, tj. weryfikuje czy ubezwłasnowolnienie – mimo występujących wskazań medycznych – jest w tej konkretnej sprawie niezbędne. Jeżeli zachodzi taka konieczność, Sąd może także przesłuchiwać świadków.
Jeśli opinia biegłych potwierdzi, że osoba, której dotyczy postępowanie, nie jest w stanie samodzielnie kierować własnymi sprawami i zarządzać majątkiem, a pozostały zakres postępowania dowodowego wykaże, iż ubezwłasnowolnienie jest konieczne i celowe, to wówczas Sąd wydaje postanowienie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym. Uprawomocnienie się postanowienia zamyka pierwszy etap sprawy o ubezwłasnowolnienie.
Etap drugi. Postępowanie przed Sądem Rejonowym
Gdy Sąd już orzeknie o ubezwłasnowolnieniu całkowitym, zachodzi potrzeba ustanowienia opiekuna prawnego osoby ubezwłasnowolnionej. W tym celu Sąd Okręgowy zawiadamia Sąd Rejonowy o swojej decyzji.
Postępowanie przed Sądem Rejonowym wszczynane jest z urzędu. Nie trzeba występować z osobnym wnioskiem, by Sąd procedował nad sprawą. Ten etap najczęściej ogranicza się do przesłuchania kandydata na opiekuna prawnego, a następnie wydaniu postanowienia.
Jak długo trwa w Warszawie postępowanie o ubezwłasnowolnienie?
Czas postępowania zależy od wielu czynników: m.in. od obłożenia sędziów zawisłymi sprawami, dostępności biegłych sądowych, którzy uczestniczą w wysłuchaniu a następnie sporządzają opinię, stopnia skomplikowania sprawy, przyczyny skierowania wniosku oraz przesłanki ubezwłasnowolnienia. Zaważyć może także to, czy osoba, której dotyczy sprawa, odbiera korespondencję sądową i czy stawi się w Sądzie na wyznaczonym terminie wysłuchania.
Uśredniają można orientacyjnie przyjąć, że sprawy o ubezwłasnowolnienie przed warszawskimi Sądami Okręgowymi trwają od sześciu do dwunastu miesięcy. Trzeba liczyć się z tym, że zanim interesy osoby ubezwłasnowolnionej będą prawidłowo i w pełni zabezpieczone, konieczne będzie przeprowadzenie postępowania o ustanowienie opiekuna prawnego przed Sądem Rejonowym. Ten etap postępowania trwa zazwyczaj od dwóch do sześciu miesięcy.
Obydwa etapy sprawy, mimo niekiedy niezwykle pilnego charakteru, mogą trwać łącznie od ośmiu do nawet kilkunastu miesięcy.
Jak długo czeka się na wyznaczenie pierwszego terminu rozprawy?
Na powyższe pytanie również nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Uśredniając można wskazać, że na wyznaczenie pierwszego terminu, polegającego najczęściej na wysłuchaniu osoby, której dotyczy wniosek w obecności biegłych sądowych, oczekuje się od około trzech do sześciu miesięcy.
