Istnieją sytuacje, w których małżonków nie satysfakcjonuje samo uzyskanie rozwodu w sądzie powszechnym. Niektórzy pragną pójść o krok dalej i uzyskać tzw. „rozwód kościelny”, aby żyć zgodnie z zasadami wiary, a być może w przyszłości ponownie zawrzeć związek małżeński w Kościele. Wyjaśniamy, kiedy trybunał kościelny może stwierdzić nieważność małżeństwa i jakie są ku temu przesłanki.
Określenie „rozwód kościelny” jest sformułowaniem potocznym i nieprawidłowym, zgodnie z prawem kanonicznym ważnie zawarte małżeństwo jest związkiem nierozerwalnym, nie można zatem rozwiązać je poprzez rozwód. W świetle zasad Kościoła katolickiego istnieje domniemanie ważności zawartego małżeństwa. To, czy zaistniały okoliczności uniemożliwiające zawarcie sakramentalnego małżeństwa ocenia i stwierdza trybunał kościelny.
Przyczyny nieważności małżeństwa
Prawo kanoniczne przewiduje trzy grupy przyczyn, wskutek nie dochodzi o ważnego zawarcia małżeństwa. Należą do nich:
- przeszkody zrywające, od których nie uzyskano dyspensy,
- wady zgody małżeńskiej,
- brak formy kanonicznej.
Przyczyny stanowiące przesłankę stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego dotyczą bardzo poważnych kwestii dot. relacji i norm kościelnych.
Czym są przeszkody zrywające, od których nie uzyskano dyspensy?
Przeszkód zrywających może być wiele. Należą do nich:
- młodociany wiek,
- małżeńska niezdolność (impotencja) – uprzednia, trwała, absolutna lub względna,
- istniejący aktualnie węzeł małżeński – przeszkoda obowiązuje nawet wtedy, gdy poprzednie małżeństwo nie zostało dopełnione,
- różność religii – która zachodzi między ochrzczonym katolikiem a osobą nieochrzczoną,
- święcenia – przeszkoda ta dotyczy duchownych,
- profesja zakonna – dotyczy osób, które złożyły śluby zakonne, pustelnicze lub weszły do stanu wdów lub dziewic konsekrowanych,
- uprowadzenie – gdy mężczyzna porywa lub zatrzymuje kobietę, aby zawrzeć z nią małżeństwo (praktyka ta nadal występuje w niektórych krajach),
- występek – dotyczy osoby, która w celu zawarcia kolejnego małżeństwa zabiła swojego małżonka lub małżonka drugiej strony,
- pokrewieństwo – przeszkoda obowiązuje do czwartego stopnia pokrewieństwa w linii bocznej, w linii prostej obowiązuje całkowity zakaz zawierania małżeństw,
- powinowactwo – które zachodzi pomiędzy małżonkiem i jego krewnymi, obejmuje wszystkie jego stopnie, ale tylko w linii prostej,
- przyzwoitość publiczna – polegająca na zakazie zawierania małżeństw przez osoby żyjące w konkubinacie z dziećmi konkubenta po jego śmierci,
- pokrewieństwo prawne (z adopcji) – dotyczy przysposobionego i osoby przysposabiającej.
Jakie mogą być wady zgody małżeńskiej?
Kolejną grupą przyczyn stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego, są wady zgody małżeńskiej. Wśród nich znajdziemy:
- pozbawienie używania rozumu – dotyczy każdej choroby zaburzającej poczytalne działanie, w szczególności choroby psychicznej,
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich – które to obowiązki polegają m.in. na dochowaniu wierności, wzajemnej pomocy, współżyciu,
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej – spowodowane w szczególności alkoholizmem, narkomanią, ale także skrajnym egoizmem,
- podstęp przy zawieraniu małżeństwa – przyczyna ta obejmuje zatajenie przed małżonkiem okoliczności, która mogłaby zakłócić współżycie w małżeństwie, np. niepłodności, zaciągniętych długów, popełnionych przestępstw,
- symulacja – oznacza zawarcie małżeństwa w celu niezgodnym z jego celami, przejawiająca się również w wykluczeniu przez małżonka jednego z istotnych elementów małżeństwa, takiego jak jedność, nierozerwalność, czy też zrodzenie i wychowanie potomstwa,
- zawarcie małżeństwa pod warunkiem,
- przymus i bojaźń; przymus fizyczny lub moralny,
- błąd co do osoby albo błąd co do przymiotu osoby – zachodzi, gdy pozostajemy w błędzie co do tożsamości danej osoby, ale co do jej cech (np. wieku, płodności itp.).
Co oznacza brak formy kanonicznej?
Brak formy kanonicznej jest najrzadziej występującą przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa. Wiąże się z niedopełnieniem koniecznych wymogów stawianych przez prawo kanoniczne w kwestii zawarcia sakramentu małżeństwa. Najczęstsze przyczyny związane z brakiem formy kanonicznej to:
- brak osobistej obecności lub pełnomocnika nupturienta podczas sakramentu,
- udzielenie ślubu przez osobę do tego nieuprawnioną,
- brak wyrażenia woli wstąpienia w związek małżeński,
- brak kapłana lub dwóch świadków.
Jeżeli wśród wyżej wymienionych przyczyn znajdziemy taką, która dotyczy naszego związku małżeńskiego, możemy podjąć formalne kroki zmierzające do uzyskania wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa. Pierwszym z nich jest sporządzenie tzw. skargi powodowej.
