Istnieją sytuacje, w których małżonków nie satysfakcjonuje samo uzyskanie rozwodu w sądzie powszechnym. Niektórzy pragną pójść o krok dalej i uzyskać tzw. „rozwód kościelny”, aby żyć zgodnie z zasadami wiary, a być może w przyszłości ponownie zawrzeć związek małżeński w Kościele. Określenie „rozwód kościelny” jest sformułowaniem potocznym i nieprawidłowym, bowiem zgodnie z prawem kanonicznym małżeństwo jest związkiem nierozerwalnym – nie można zatem go rozwiązać poprzez rozwód. Niemniej jednak zdarza się, że pewne okoliczności przemawiają za tym, aby Kościół stwierdził, że małżeństwo w ogóle nie istniało już od momentu jego zawarcia.
Jakie są przyczyny rozwodu kościelnego?
Prawo kanoniczne zasadniczo przewiduje trzy grupy przyczyn, z powodu których można żądać stwierdzenia nieważności małżeństwa. Należą do nich:
- przeszkody zrywające, od których nie uzyskano dyspensy,
- wady zgody małżeńskiej,
- brak formy kanonicznej.
Jak widzimy, przyczyny stanowiące przesłankę stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele są poważnej natury. Poniżej przedstawiamy ich bardziej szczegółowe objaśnienie.
Czym są przeszkody zrywające, od których nie uzyskano dyspensy?
Przeszkód zrywających może być wiele. Należą do nich:
- młodociany wiek,
- małżeńska niezdolność (impotencja) – musi być uprzednia, trwała, absolutna lub względna,
- istniejący aktualnie węzeł małżeński – przeszkoda obowiązuje nawet wtedy, gdy poprzednie małżeństwo nie zostało dopełnione,
- różność religii – która zachodzi między ochrzczonym Katolikiem, a osobą nieochrzczoną,
- święcenia – przeszkoda ta dotyczy duchownych,
- profesja zakonna – dotyczy osób, które złożyły śluby czystości,
- uprowadzenie – występuje, gdy mężczyzna porywa lub zatrzymuje kobietę, aby zawrzeć z nią małżeństwo, która to praktyka nadal występuje w niektórych krajach,
- występek – dotyczy osoby, która w celu zawarcia kolejnego małżeństwa zabiła swojego małżonka lub małżonka drugiej strony,
- pokrewieństwo – przeszkoda obowiązuje do czwartego stopnia pokrewieństwa w linii bocznej, w linii prostej obowiązuje całkowity zakaz zawierania małżeństw,
- powinowactwo – które zachodzi pomiędzy małżonkiem i jego krewnymi i obejmuje wszystkie jego stopnie, ale tylko w linii prostej,
- przyzwoitość publiczna – polegająca na zakazie zawierania małżeństw przez osoby żyjące w konkubinacie z dziećmi konkubenta po jego śmierci,
- pokrewieństwo prawne (z adopcji) – dotyczy przysposobionego i osoby przysposabiającej.
Jakie mogą być wady zgody małżeńskiej?
Kolejną grupą przyczyn stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego, są wady zgody małżeńskiej. Wśród nich znajdziemy:
- pozbawienie używania rozumu – dotyczy każdej choroby zaburzającej poczytalne działanie, w szczególności choroby psychicznej,
- poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich – które to obowiązki polegają m.in. na dochowaniu wierności, wzajemnej pomocy, współżyciu,
- niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej – który powodują w szczególności alkoholizm, narkomania, ale również skrajny egoizm,
- podstęp przy zawieraniu małżeństwa – przyczyna ta obejmuje zatajenie przed małżonkiem jakiejś okoliczności, która mogłaby zakłócić współżycie w małżeństwie np. niepłodności, zaciągniętych długów, popełnionych przestępstw,
- symulacja – oznacza zawarcie małżeństwa w celu niezgodnym z jego celami, przejawiająca się również w wykluczeniu przez małżonka jednego z istotnych elementów małżeństwa, takiego jak jedność, nierozerwalność, czy też zrodzenie i wychowanie potomstwa,
- zawarcie małżeństwa pod warunkiem,
- przymus i bojaźń – przymus może być fizyczny lub moralny,
- błąd co do osoby albo błąd co do przymiotu osoby – zachodzi, gdy pozostajemy w błędzie co do tożsamości danej osoby, ale co do jej cech (np. wieku, płodności itp.).
Co oznacza brak formy kanonicznej?
Brak formy kanonicznej jest najrzadziej występującą przyczyną stwierdzenia rozwodu kościelnego i wiąże się z niedopełnieniem formalności podczas zawarcia tego sakramentu. Do przedmiotowych przyczyn należy zaliczyć zwłaszcza:
- brak osobistej obecności lub pełnomocnika nupturienta podczas sakramentu,
- udzielenie ślubu przez osobę do tego nieuprawnioną,
- brak wyrażenia woli wstąpienia w związek małżeński,
- brak kapłana lub dwóch świadków.
Jeżeli wśród wyżej wymienionych przyczyn znajdziemy taką, która dotyczy naszego związku małżeńskiego, możemy podjąć formalne kroki zmierzające do uzyskania wyroku stwierdzającego nieważność małżeństwa. Pierwszym z nich jest sporządzenie tzw. skargi powodowej.