„Wspólność majątkowa” to ustrój majątkowy, który z mocy ustawy powstaje z chwilą zawarcia związku małżeńskiego. Oznacza to, że małżonkowie nie dokonując wyboru innego ustroju (nie zawierając tzw. intercyzy, zarówno przed, jak i po ślubie), wyrażają zgodę na to, aby w ich małżeństwie panował ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
Ustawodawca przewidział jednak, iż z ważnych powodów, każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Instytucja rozdzielności majątkowej ma szczególnie doniosłe znaczenie w sytuacji nieformalnego rozstania się małżonków (tzn. brak jest orzeczenia rozwodu lub separacji) oraz przedłużającego się procesu rozwodowego.
Sam ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Ustaje w następujących przypadkach:
- orzeczenia rozwodu,
- orzeczenia separacji,
- unieważnienia małżeństwa,
- śmierci małżonka,
- ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
- umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej lub rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków (umowy majątkowe zawierana w formie aktu notarialnego).
Ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd
Kwestię tę reguluje art. 52 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z § 1 tego przepisu „z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej”. Zaś z § 2 wynika, iż „Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu”.
W każdym przypadku, Sąd musi zbadać, czy zachodzą tzw. „ważne powody” do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Jako ważne powody, w orzecznictwie wskazuje się m.in.: trwonienie majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, alkoholizm, rażącą niegospodarność, uchylanie się od pomnażania majątku, zatrzymywanie majątku wyłącznie dla siebie, faktyczna separacja małżonków, zaistnienie przesłanek żądania rozwodu, brak współpracy w zarządzaniu majątkiem wspólnym, sytuacja gdy jeden z małżonków zadłuża majątek wspólny.
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej składa się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania małżonków lub ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania małżonków, jeżeli chociaż jedno z nich nadal tam mieszka. Pozew podlega opłacie sądowej stałej w wysokości 200 zł.
Co istotne, sądowe zniesienie wspólności majątkowej jest zawsze skuteczne wobec osób trzecich.
Ustanowienie rozdzielności z datą wsteczną. Czy jest możliwe?
Takie rozwiązanie jest możliwe, jednak tylko i wyłącznie w „wyjątkowych przypadkach”. Sąd może ustanowić rozdzielność z datą wcześniejszą niż dzień wytoczenia powództw, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Niekiedy zdarza się, że do udziału w sprawie orzeczenia rozdzielności z datą wsteczną sąd wzywa/zawiadamia prokuratora (z ostrożności, gdy poweźmie wątpliwość, czy przypadkiem orzeczenie rozdzielności z datą wsteczną nie doprowadziłoby do pokrzywdzenia wierzycieli).
Reasumując, od chwili zawarcia związku małżeńskiego (o ile nie było zawieranych umów majątkowych małżeńskich) małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej. Ustrój ten trwa nawet wtedy, kiedy sprawa o rozwód jest już w sądzie. Oznacza to przykładowo, że jeżeli w trakcie sprawy rozwodowej małżonek zakupi nowe auto, będzie ono podlegało podziałowi w sprawie o podział majątku. Ustanowienie rozdzielności majątkowej, rzecz jasna, chroni również przed długami zaciągniętymi przez współmałżonka. Rozdzielność powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia.
