W chwili zawarcia związku małżeńskiego co do zasady z mocy prawa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe, które oboje małżonkowie lub jeden z małżonków nabyli w czasie trwania małżeństwa. Kwestia ta została uregulowana w art. 31 § 1 KRO.
Czym natomiast są udziały w majątku wspólnym? To nic innego jak wyrażona najczęściej w sposób ułamkowy lub procentowy część majątku, która przypada konkretnemu małżonkowi po ustaniu wspólności majątkowej stron. Zgodnie z wielkością udziałów dokonuje się rozdzielenia między małżonków składników majątku wspólnego i/lub ustala się wysokość ewentualnej spłaty.
Jak ustala się udziały w majątku wspólnym małżonków?
Co do zasady małżonkowie posiadają równe udziały w majątku wspólnym. Stanowi o tym art. 43 § 1 KRO. Jednak na mocy § 2 omawianego przepisu każdy z małżonków może z ważnych powodów żądać, aby udziały nie były równe, a także, aby zostały ustalone w sposób, który uwzględnia stopień przyczynienia się każdego z nich do powstania majątku wspólnego.
W tej sytuacji Sąd dokonuje oceny stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego. Uwzględnia tym samym również nakład osobistej pracy w gospodarstwie domowym oraz przy wychowaniu dzieci.
Czym są „ważne powody” ustalenia udziałów w majątku wspólnym?
Nie jest to pojęcie zdefiniowane w doktrynie, co pozostawia Sądowi przestrzeń decyzyjną. W orzecznictwie najczęściej ustalenie nierównych udziałów ma na celu nałożenie pewnego rodzaju sankcji na jednego z małżonków, gdyby ustalenie równych udziałów w majątku wspólnym byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ma to miejsce, gdy małżonek w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania dorobku stosownie do swych sił i możliwości zarobkowych.
Tak rozumienie „ważnych powodów” określił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2019 r (sygn. akt: II CSK 337/18):
„Sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu przepisu art. 43 KRO. Przy ocenie należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w okresie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania obowiązków ciążących na nich względem rodziny, którą przez swój związek założyli (…).
Występują ważne przyczyny natury majątkowej, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym zakresie można przypisać mu winę. Zawinieniu odpowiada bowiem zarówno nie podejmowanie pracy zarobkowej, ryzykowne przedsięwzięcia gospodarcze, doprowadzenie do powstania zadłużeń i, na skutek ich ukrywania, znaczącego zwiększenia wydatków z majątku wspólnego związanych z postępowaniami egzekucyjnymi, wypowiadaniem kredytów bankowych jak i dopuszczenie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej, skutkujących wielomiesięcznym pobytem w areszcie tymczasowym, przeprowadzeniem postępowania karnego, generujących znaczne koszty i uniemożliwiających osiąganie dochodów. (…)
Pojęcie „ważne powody” dotyczy przyczyn natury niemajątkowej. Wykłada się je jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się on nie przyczynił. Z oczywistych względów wprawdzie mogą się one pokrywać z przesłankami uzasadniającymi ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 KRO), pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 KRO) czy przyczynami orzeczenia winy rozkładu pożycia (art. 57 KRO), ale nie są z nimi tożsame. Ocena w aspekcie etycznym sytuacji, w której małżonek rażąco nie wspiera drugiego, przejmującego ciężar utrzymania rodziny i tworzenia majątku wspólnego, wykorzystuje go, następnie zdradza i porzuca, wyjeżdża za granicę, pozostawiając toczące się postępowania podatkowe i egzekucyjne, nie partycypuje w spłacie długów musi być ujemna. Nie budzi zastrzeżeń przyjęcie, że wyczerpuje ona znamiona ważnych powodów, uzasadniających ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym”.
O nierównych udziałach w majątku wspólnym orzec może Sąd w toku postępowania o podział majątku. Mogą o tym zadecydować same strony podczas zgodnego podziału majątku u notariusza (zdarza się to niezwykle rzadko).
