W momencie zawarcia przez strony związku małżeńskiego co do zasady z mocy prawa powstaje między nimi wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe, które oboje małżonkowie lub jeden z małżonków nabyli w czasie trwania małżeństwa. Kwestia ta została uregulowana w art. 31 § 1 KRO.
CZYM SĄ UDZIAŁY W MAJĄTKU WSPÓLNYM?
Jest to nic innego jak wyrażona najczęściej w sposób ułamkowy lub procentowy część majątku, która przypada konkretnemu małżonkowi po ustaniu wspólności majątkowej stron. Zgodnie z wielkością udziałów dokonuje się rozdzielenia między małżonków składników majątku wspólnego i/lub ustala się wysokość ewentualnej spłaty.
JAK USTALA SIĘ UDZIAŁY MAŁŻONKÓW W MAJĄTKU WSPÓLNYM?
Co do zasady małżonkowie posiadają równe udziały w majątku wspólnym. Stanowi o tym art. 43 § 1 KRO.
Istotne jest jednak, iż na mocy § 2 omawianego przepisu każdy z małżonków, z ważnych powodów może żądać, aby udziały nie były równe, a także, aby zostały ustalone w sposób, który uwzględnia stopień przyczynienia się każdego z nich do powstania majątku wspólnego. Wówczas Sąd dokonuje oceny stopnia przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego, uwzględniając tym samym również nakład osobistej pracy w gospodarstwie domowym oraz przy wychowaniu dzieci.
CZYM SĄ „WAŻNE POWODY”?
Nie jest to pojęcie zdefiniowane w doktrynie, co ma za zadanie pozostawić Sądowi luz decyzyjny. W orzecznictwie natomiast najczęściej ustalenie nierównych udziałów ma na celu nałożenie pewnego rodzaju sankcji na jednego z małżonków, gdyż w przypadku ustalenia równych udziałów w majątku wspólnym – byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Ma to miejsce wówczas, gdy małżonek w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania dorobku stosownie do swych sił i możliwości zarobkowych.
W następujący sposób pojęcie „ważnych powodów” określił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 stycznia 2019 r., w sprawie o sygn. akt: II CSK 337/18:
„Sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu przepisu art. 43 KRO. Przy ocenie należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w okresie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania obowiązków ciążących na nich względem rodziny, którą przez swój związek założyli (…).
Występują ważne przyczyny natury majątkowej, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się stosownie do swoich sił i możliwości zarobkowych do powstania majątku i w tym zakresie można przypisać mu winę. Zawinieniu odpowiada bowiem zarówno nie podejmowanie pracy zarobkowej, ryzykowne przedsięwzięcia gospodarcze, doprowadzenie do powstania zadłużeń i, na skutek ich ukrywania, znaczącego zwiększenia wydatków z majątku wspólnego związanych z postępowaniami egzekucyjnymi, wypowiadaniem kredytów bankowych jak i dopuszczenie się przestępstw przeciwko mieniu z winy umyślnej, skutkujących wielomiesięcznym pobytem w areszcie tymczasowym, przeprowadzeniem postępowania karnego, generujących znaczne koszty i uniemożliwiających osiąganie dochodów. (…)
Pojęcie „ważne powody” dotyczy przyczyn natury niemajątkowej. Wykłada się je jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania się on nie przyczynił. Z oczywistych względów wprawdzie mogą się one pokrywać z przesłankami uzasadniającymi ustanowienie rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 KRO), pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym (art. 40 KRO) czy przyczynami orzeczenia winy rozkładu pożycia (art. 57 KRO), ale nie są z nimi tożsame. Ocena w aspekcie etycznym sytuacji, w której małżonek rażąco nie wspiera drugiego, przejmującego ciężar utrzymania rodziny i tworzenia majątku wspólnego, wykorzystuje go, następnie zdradza i porzuca, wyjeżdża za granicę, pozostawiając toczące się postępowania podatkowe i egzekucyjne, nie partycypuje w spłacie długów musi być ujemna. Nie budzi zastrzeżeń przyjęcie, że wyczerpuje ona znamiona ważnych powodów, uzasadniających ustalenie nierównych udziałów byłych małżonków w majątku wspólnym”.
KTO MOŻE ZADECYDOWAĆ O NIERÓWNYCH UDZIAŁACH MAŁŻONKÓW W MAJĄTKU WSPÓLNYM?
Orzec o nierównych udziałach w majątku wspólnym może zarówno Sąd w toku postępowania o podział majątku, jak też mogą zadecydować o tym same strony podczas zgodnego podziału majątku u notariusza (zdarza się to niezwykle rzadko).
