W mojej praktyce zawodowej często spotykam się z pytaniami, czy długi spadkodawcy wchodzą w skład spadku oraz co zrobić aby uniknąć ich dziedziczenia. Kwestie te wymagają szczegółowego omówienia, gdyż prawo przewiduje wiele wariantów odpowiedzialności spadkobiercy, w zależności od sposobu przyjęcia spadku.
Czy spadek obejmuje długi?
Na wstępie warto wyjaśnić, co oznacza w prawie polskim pojęcie „spadek”. Jak stanowi art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego: „prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób”. Na podstawie przytoczonego przepisu należy stwierdzić, że spadek to prawa i obowiązki zmarłego, a zatem zarówno aktywa, jak i pasywa tj. długi spadkowe.
Co wchodzi w skład długów spadkowych?
Długi spadkowe to przede wszystkim zobowiązania zaciągnięte za życia przez spadkodawcę. Mogą one polegać w szczególności na obowiązku spłaty kredytu, zwrotu pożyczki, przedmiotu użyczenia, zapłaty wymagalnego czynszu, uiszczenia wymagalnych rat renty lub alimentów, zwrotu przedmiotu darowizny w razie jej skutecznego odwołania, przedmiotu przechowania, użyczenia, wykupu weksla itp. Ponadto, są to zobowiązania powstałe po śmierci spadkodawcy, jak na przykład koszty pogrzebu spadkodawcy, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń.
Co wobec tego należy zrobić jeśli wiemy, że spadkodawca pozostawił po sobie długi, a my nie chcemy ich spłacać kosztem własnego majątku?
Odrzucenie spadku
Pierwszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku w całości. Uprawnienie to wynika z art. 1012 Kodeksu cywilnego. To rozwiązanie jest najlepsze w sytuacji, gdy spadek składa się w całości lub w przeważającej części z długów. Trzeba jednak pamiętać, że odrzucić spadek należy w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania. W praktyce oznacza to, że jeżeli spadkodawca zmarł 1 stycznia, a my dowiedzieliśmy się, że jesteśmy powołani do dziedziczenia 1 lutego (bo na przykład spadkodawca nie ma bliższych krewnych), termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku upływa sześć miesięcy od daty 1 lutego, czyli 1 sierpnia. Brak złożenia stosownego oświadczenia w tym terminie będzie jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza, którą to instytucję omówię w dalszej części wpisu.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć przed sądem lub przed notariuszem. Aby odrzucić spadek przed sądem, należy złożyć wniosek o przyjęcie ustnego oświadczenia o odrzuceniu spadku do sądu rejonowego, w którego okręgu znajduje się nasze miejsce zamieszkania lub pobytu. Oświadczenie o odrzuceniu spadku można złożyć również w sądzie spadku, w którym toczy się już postępowania o stwierdzenie praw do spadku. Wniosek podlega opłacie w wysokości 50 zł.
Jeśli chcemy odrzucić spadek u notariusza, wybieramy dowolną kancelarię notarialną i umawiamy się na wizytę, podczas której notariusz odbierze od nas oświadczenie. Wynagrodzenie notariusza za sporządzenie aktu notarialnego dokumentującego oświadczenie o odrzuceniu spadku wynosi 50 zł, jednak należy do tej kwoty doliczyć wartość podatku VAT i kwoty wypisów.
Skutki odrzucenia spadku
Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. W konsekwencji, odrzucony spadek przechodzi na uprawnionych do dziedziczenia w dalszej kolejności. Jako przykład można wskazać sytuację, w której odrzucamy spadek po matce – wówczas spadek ten odziedziczą (wraz z długami) nasze dzieci. Jeżeli dzieci są niepełnoletnie i nie chcemy aby dziedziczyły, należy wszcząć procedurę mającą na celu odrzucenie spadku w imieniu dziecka.
Odrzucenie spadku powinno być przemyślaną decyzją, gdyż oświadczenie o odrzuceniu spadku nie może być odwołane. Nie można również złożyć takiego oświadczenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu – takie oświadczenie jest nieważne.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Kolejnym rozwiązaniem, pozwalającym na ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Wówczas odpowiadamy za długi spadkowe tylko do wysokości, jaka może zostać pokryta z aktywów spadku. Jeżeli więc spadkodawca posiada nieruchomość wartą 250 tys. zł. i 500 tys. zł. długu, nasza odpowiedzialność będzie ograniczona do kwoty 250 tys. zł. W celu ustalenia górnej granicy naszej odpowiedzialności, należy sporządzić wykaz inwentarza lub spis inwentarza stanu czynnego spadku, w którym wskazuje się wartość przedmiotów i praw wchodzących do spadku oraz określa wartość zobowiązań go obciążających. Spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem lub spisem.
Za przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza przemawia w szczególności fakt, że możemy nie mieć wiedzy o wszystkich zobowiązaniach zaciągniętych przez spadkodawcę. Tego typu rozwiązanie w pewnym stopniu zabezpiecza nasz majątek. Dodatkowo, aby przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie musimy dokonywać żadnych szczególnych czynności, gdyż po sześciu miesiącach od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania, nabywamy spadek w ten sposób z mocy samego prawa.
Niemniej jednak, egzekucja komornicza mająca na celu pokrycie długów spadkowych, może być przeprowadzana nie tylko z odziedziczonych dóbr, lecz także ze wszystkich pozostałych składników naszego majątku – oczywiście nadal do wysokości aktywów spadku. Warto również wspomnieć, że zasada ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe nie ma zastosowania w przypadku nieruchomości obciążonych hipoteką. Wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z obciążanej nieruchomości bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego.
Proste przyjęcie spadku
W przypadku, gdy nie wybierzemy żadnego z powyższych rozwiązań i zdecydujemy się na proste przyjęcie spadku, będziemy ponosić odpowiedzialność za wszystkie długi spadkowe, całym swoim majątkiem, niezależnie od ich kwoty. Nawet jeśli długi spadkowe przekraczają wartość spadku, musimy je wszystkie spłacić.
Odpowiedzialność solidarna za długi spadkowe
Niezależnie od wybranego przez nas sposobu, warto jak najszybciej przeprowadzić dział spadku, gdyż do tego momentu, spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Oznacza to, że wierzyciel może według swojego wyboru żądać spłaty długu od jednego, wszystkich lub tylko od niektórych spadkobierców. Oczywiście spadkobierca, który spełnił świadczenie może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w odpowiednich częściach, jednak wiąże się to z określonymi trudnościami. Od chwili podziału spadku, spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.
O podziale spadku będzie mowa w kolejnym wpisie.
Masz pytania – skontaktuj się z nami
