W sierpniu 2023 r. Prezydent RP podpisał Ustawę o zmianie Kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacją przepisów został objęty także Kodeks postępowania cywilnego oraz Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zakresie odrzucenia spadku w imieniu małoletniego dziecka. Niniejsza zmiana wchodzi w życie z dniem 15 listopada 2023 r.
JAKIE PRZEPISY OBOWIĄZYWAŁY DOTYCHCZAS?
Do tej pory w sytuacji, gdy dziecko dziedziczyło spadek obciążony długami – rodzice nie mogli samodzielnie odrzucić spadku w imieniu małoletniego (nawet gdy uprzednio zrobili to we własnym imieniu). Zgodnie z art. 101 § 3 „Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko”.
Wobec powyższego, żeby odrzucić zadłużony spadek należało początkowo zwrócić się do Sądu opiekuńczego z wnioskiem o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Taka procedura trwała, wobec czego nierzadko dochodziło do kolejnej komplikacji w postaci uchybienia ustawowemu terminowi 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka.
Następnie, po uzyskaniu zezwolenia Sądu opiekuńczego rodzice mieli dwie możliwości:
- złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku przed notariuszem,
- wystąpić do Sądu z kolejnym wnioskiem – o odebranie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka;
Niewątpliwie pierwsza możliwość jest znacznie prostsza i szybsza, jednakże z uwagi na fakt, że oświadczenie przed notariuszem musi być składane osobiście, nie zaś za pośrednictwem pełnomocnika – rodziny mieszkające za granicą często nie miały innej możliwości niż wystąpienie do Sądu.
Cała procedura była niekiedy bardzo długa z uwagi na konieczność uprzedniego uzyskania zezwolenia. Mimo obowiązywania ustawowego terminu 6 miesięcy na odrzucenie spadku, ugruntowała się linia orzecznicza, która dozwalała na przyjęcie takiego oświadczenia przez Sąd, gdy wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka został złożony w terminie. Powyższe niewątpliwie ułatwiało sytuację prawną takich rodzin, jednakże nie eliminowało problemu istnienia w obiegu prawnym regulacji, które w realiach krajowego sądownictwa i obłożenia Sądów dużą liczbą zawisłych spraw – są możliwe do wykonania w sposób modelowy.
CO SIĘ ZMIENIŁO W TYM ZAKRESIE?
Oczekujące na wejście w życie zmiany uproszczą i usprawnią całą procedurę.
Do art. 101 k.r.o. zostanie dodany § 4, zgodnie z którym w sytuacji, gdy dziecko zostanie powołane do spadku wskutek jego uprzedniego odrzucenia przez rodzica – spadek można odrzucić bez konieczności uzyskiwania zgody Sądu. Ustawodawca przewiduje natomiast pewne warunki konieczne do spełnienia:
- tytuł do dziedziczenia powstał z uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica,
- oboje rodzice posiadający władzę rodzicielską nad dzieckiem muszą dokonać tej czynności wspólnie lub rodzic odrzucający spadek w imieniu dziecka musi uzyskać zgodę drugiego rodzica, któremu również przysługuje władza rodzicielska;
W sytuacji natomiast, gdyby rodzicom nie udało się dojść do porozumienia i jedno z nich posiadając władzę rodzicielską nad dzieckiem sprzeciwiałoby się odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego – niezbędne będzie skorzystanie z dotychczasowej drogi prawnej, tj. uzyskanie zezwolenia Sądu na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka.
Bez wątpienia niniejsza zmiana odciąży Sądy, a także uprości życie rodzin, które zostają powołane do dziedziczenia spadku pozbawionego aktywów. Działania ustawodawcy wydają się racjonalne chociażby z uwagi na fakt, iż zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego – skoro rodzic odrzuca spadek w swoim imieniu to oznacza, że są w nim wyłącznie pasywa, jeśli w skład masy spadkowej wchodziłyby aktywa – wówczas należy przypuszczać, że rodzic przyjąłby spadek we własnym imieniu wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Ponadto ustawodawca słusznie przyjął, że niezasadnym jest zakładanie, iż rodzic zamierza działać na niekorzyść własnego dziecka.
