Omawiamy jeden z elementów wyroku rozwodowego: rozstrzygnięcie w przedmiocie kontaktów rodziców z dzieckiem. To szczególnie istotna kwestia. Kiedy małżonkowie decydują się na rozwód, zachodzi potrzeba uregulowania kontaktów dziecka z rodzicem, z którym nie będzie już ono dłużej zamieszkiwało a także dokonania dodatkowych ustaleń.
Prawo przewiduje kilka sposobów, za pomocą których można ustalić dalsze kontakty z dzieckiem. Rodzice mają możliwość porozumienia się w tej kwestii uwzględniając dobro dziecka. Mogą ją także oddać pod rozstrzygnięcie sądu.
W pierwszej kolejności warto wyjaśnić różnicę pomiędzy dwoma, często mylnie utożsamianymi ze sobą pojęciami władzy rodzicielskiej i kontaktów rodziców z dzieckiem. Władza rodzicielska przysługuje co do zasady obojgu rodzicom, chyba że z uwagi na dobro dziecka zostanie ona zawieszona, ograniczona lub rodzic zostanie jej pozbawiony przez sąd. Do zakresu władzy rodzicielskiej należy w szczególności wykonywanie pieczy nad osobą oraz majątkiem dziecka oraz wychowywanie dziecka z poszanowaniem jego godności i praw.
Z kolei utrzymywanie kontaktów z dzieckiem jest prawem i obowiązkiem każdego rodzica, przysługującym mu niezależnie od władzy rodzicielskiej. Oznacza to, że nawet jeżeli rodzic jest pozbawiony władzy rodzicielskiej (lub władza ta jest zawieszona bądź ograniczona), nadal ma prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się na odległość, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej (telefon, internet).
Pisemne porozumienie małżonków o sposobie utrzymywania kontaktów z dzieckiem
Pierwszym ze sposobów ustalenia w jaki sposób będą przebiegały kontakty z dzieckiem po rozwodzie jest sporządzenie przez rodziców pisemnego porozumienia w tej sprawie, zwanego również rodzicielskim planem wychowawczym.
Jak bowiem stanowi art. 58 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o utrzymywaniu kontaktów, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. To rozwiązanie znacznie przyspieszające postępowanie, najczęściej daje rozstrzygnięcie satysfakcjonujące dla obu stron.
Jak sporządzić porozumienie o sposobie utrzymywania kontaktów z dzieckiem?
Przede wszystkim rodzice powinni ustalić, u którego z nich dziecko będzie stale zamieszkiwało. Rodzicielski plan wychowawczy powinien również zawierać szczegółowy harmonogram kontaktów rodziców z dzieckiem obejmujący dni powszednie oraz weekendy, wakacje, ferie zimowe, święta, urodziny i wszelkie inne ważne uroczystości. Ponadto, plan ten powinien określać godziny spotkań oraz sposób odbierania dziecka i odprowadzania go do miejsca zamieszkania. Warto również ustalić, czy podczas wykonywania kontaktów z dzieckiem mogą być obecne osoby trzecie.
Co więcej, plan powinien regulować nie tylko zasady osobistej styczności z dzieckiem, ale również kontakty na odległość z wykorzystaniem telefonu i internetu. Rodzice powinni również określić, w jaki sposób będą podejmować bieżące decyzje dotyczące dziecka, a także podejmowanie decyzji wynikających z nagłych zdarzeń dotyczących życia, zdrowia oraz bezpieczeństwa dziecka.
Brak porozumienia w przedmiocie utrzymywania kontaktów z dzieckiem
Jeżeli rodzice nie są w stanie osiągnąć porozumienia w kwestii kontaktów z dzieckiem, kwestię tę rozstrzyga sąd uwzględniając prawo do wychowywania przez oboje rodziców. We wniosku o uregulowanie kontaktów przez sąd każde z rodziców może wskazać proponowany przez siebie sposób kontaktów. Sąd zapozna się wówczas z wnioskami obu stron i wyda rozstrzygnięcie, które nie zawsze jest zgodne z wnioskowanym przez rodziców rozwiązaniem. Sąd w rozstrzygnięciu kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka.
Zgodnie z orzecznictwem:
„Art. 113 1 § 1 kro stanowi, że jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Sąd rozstrzygający o kontaktach rodziców z dziećmi musi jednak brać pod uwagę nie tylko powołany powyżej przepis k.r.i.o., ale również przepisy obowiązującej w kraju od dnia 7 lipca 1991 r. Konwencji o prawach dziecka z dnia 20 listopada 1989 r. ( Dz.U. z 1991 r., nr 120, poz. 526), a także europejskie standardy prawne wyrażone przede wszystkim w przyjętej przez Radę Europy rekomendacji R (84) w sprawie władzy rodzicielskiej z dnia 28 lutego 1984 r. W zawartej w niej zasadzie zapewniono temu rodzicowi, który nie wychowuje dziecka, prawo do utrzymywania z nim osobistych kontaktów, za wyjątkiem sytuacji gdy przynoszą one poważną szkodę w interesach dziecka. Konwencja o prawach dziecka, w art. 3 nakazuje we wszystkich działaniach dotyczących dzieci kierować się interesem dziecka jako wartością nadrzędną. Wedle zaś art. 9 ust. 3 Konwencji, dziecko ma prawo do utrzymywania regularnych kontaktów osobistych i bezpośrednich z obojgiem rodziców, z wyjątkiem przypadków, gdy jest to sprzeczne z najlepiej pojętym interesem dziecka”(wyrok Sądu Rejonowego w Głogowie z dnia 18 lutego 2013 r. sygn. akt: III.RNsm 819/12).
Brak orzekania w przedmiocie utrzymywania kontaktów
Na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Rozwiązanie to jest korzystne wówczas, gdy rodzice chcą na bieżąco uzgadniać w jaki sposób odbywają się kontakty z dzieckiem i nie napotykają przeszkód w porozumiewaniu się w tej kwestii. Zdarza się również, że jeden z rodziców ma nienormowany czas pracy i nie ma możliwości przewidzieć kiedy będzie mógł zajmować się dzieckiem.
Warto jednak pamiętać, że brak orzeczenia sądu co do sposobu kontaktów z dzieckiem niesie ze sobą pewne ryzyko. Jeśli jeden z rodziców utrudnia kontakt z dzieckiem, drugi z rodziców nie ma możliwości wyegzekwowania swojego prawa. Wówczas jedyną drogą do rozwiązania tego problemu będzie ponowne wystąpienie na drogę sądową.
Utrudnianie wykonywania kontaktów z dzieckiem. Co zrobić?
„Zarówno matka, jak i ojciec mają prawo i obowiązek do utrzymywania osobistych kontaktów z dzieckiem, co wprost wynika z treści art. 113 § 1 k.r.o. Żadna ze stron postępowania rozwodowego nie może podejmować działań ograniczających realizację prawa i obowiązku drugiego z rodziców do kontaktów z dzieckiem. Konflikt istniejący między rodzicami nie powinien być przenoszony na relacje rodziców z dziećmi, gdzie dzieci traktowane są instrumentalnie i wykorzystywane jako swoista karta przetargowa. Każdy zatem z rodziców winien czynić wszystko, mimo negatywnej oceny postawy współmałżonka leżącej u podstaw toczącego się postępowania rozwodowego, aby drugi z rodziców, nie sprawujący osobistej, codziennej pieczy nad dzieckiem mógł realizować swoje prawo do kontaktów z dzieckiem. Kierując się przywołanymi założeniami należy podkreślić, że wszelkie działania współmałżonka ograniczające w sposób bezpośredni, czy też pośredni kontakt drugiego rodzica z dzieckiem winny być oceniane negatywnie i winny spotkać się ze stanowczą reakcją sądu podejmującego decyzje umożliwiające wykonywanie przez oboje rodziców prawa do kontaktów z dzieckiem”(wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 kwietnia 2016 roku, sygn. akt I ACz 563/16).
Zdarzają się sytuacje, w których kontakt z dzieckiem jest przez jednego z rodziców nagminnie utrudniany. Co należy wówczas zrobić? W toku postępowania rozwodowego można złożyć wniosek o zabezpieczenie kontaktów, wówczas sąd wyda postanowienie, w którym określi w jaki sposób mają przebiegać kontakty z dzieckiem do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w tej sprawie. Jeżeli jednak rodzic utrudnia wykonywanie kontaktów po wydaniu w tym przedmiocie orzeczenia i wbrew jego treści, wówczas należy złożyć wniosek o zagrożenie nakazem zapłaty określonej sumy pieniężnej.
W wyniku wydania takiego orzeczenia za każde utrudnienie kontaktu z dzieckiem utrudniający ten kontakt rodzic będzie obowiązany zapłacić określoną kwotę pieniężną. Należy pamiętać, że aby uzyskać przedmiotowy nakaz, należy udowodnić, że naruszenie rodzica było zawinione oraz że faktycznie wystąpiła sytuacja, w której utrudniał kontakt z dzieckiem.
Samo prawo do wykonywania kontaktów z dzieckiem nie jest prawem absolutnym i tak jak w przypadku władzy rodzicielskiej, może zostać ograniczone z uwagi na dobro dziecka.
