Całkowite pozbawienie władzy rodzicielskiej wiąże się z ogromnymi konsekwencjami dla rodzica. Dochodzi do niego, gdy rodzice zaniedbują swoje obowiązki lub nadużywają posiadanej władzy rodzicielskiej. Łagodniejszą możliwością jest ograniczenie praw rodzicielskich, które służyć powinny dziecka.
Władza rodzicielska – zgodnie z art. 95 k.r.o. – to w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Co więcej, przepisy wskazują, że powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Przed podjęciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka rodzice powinni poznać zdanie małoletniego, o ile jego rozwój umysłowy na to pozwala. Rodzice sprawują władzę rodzicielską do uzyskania przez dziecko pełnoletności.
Ograniczenie a pozbawienie władzy rodzicielskiej
Należy rozróżniać oba te pojęcia, gdyż kształtują dwie zupełnie inne sytuacje prawne. Przy pozbawieniu władzy rodzicielskiej rodzic nie ma żadnej możliwości do decydowania w sprawach dziecka i musi być zawinione. Przy ograniczeniu praw rodzic niekoniecznie ponosi winę i zachowuje część uprawnień do współdecydowania o dziecku, ale w mniejszym zakresie.
O ograniczeniu władzy rodzicielskiej może zadecydować wyłącznie Sąd. Podstawową sytuacją orzekania przez Sąd o ograniczeniu władzy rodzicielskiej jest przypadek, gdy jeden z rodziców wniesie o to względem drugiego. Ponadto obligatoryjnie wydaje takie orzeczenie przy rozwodzie lub separacji, ażeby uniknąć niejasnych sytuacji w kwestiach praw rodzicielskich.
Kiedy sąd może ograniczyć władzę rodzicielską?
Żeby ograniczyć władzę rodzicielską, muszą wystąpić ku temu odpowiednie powody. Polskie prawo przewiduje dwie takie sytuacje. Pierwsza: w związku z rozdzieleniem rodziców, np. w przypadku rozwodu bądź separacji. Jest to rodzaj ograniczenia, za które nie można przypisać rodzicowi winy. Do tej sytuacji dochodzi, gdy rodzice nie potrafią dojść do porozumienia w kwestiach ich wspólnego dziecka. Wówczas zazwyczaj rodzic, z którym dziecko nie mieszka, ma prawo do współdecydowania wyłącznie w najistotniejszych kwestiach, a o sprawach dnia codziennego decyduje ten, który mieszka z dzieckiem.
Druga sytuacja: w związku z zagrożeniem dobra dziecka. Chodzi w tym przypadku o zawinione zagrożenie, mające miejsce, gdy rodzic zaniedbywał dziecko i nie wypełniał swoich obowiązków wobec niego, wskutek czego zagrożone jest jego dobro. Przykładem takiej sytuacji jest m.in. uzależnienie alkoholowe rodzica.
Skutki ograniczenia władzy rodzicielskiej
Ograniczenie następuje poprzez orzeczenie Sądu nakładające zakazy lub obowiązki na rodzica. Przykładami takich obowiązków czy zakazów mogą być m.in. nadzór kuratora, umieszczenie dziecka w placówce wychowawczej lub wskazanie konkretnych kwestii, o których rodzic może współdecydować, np. wybór placówki edukacyjnej lub leczenie dziecka.
Orzeczenie Sądu w tym przedmiocie może być sytuacją tymczasową, co oznacza, iż rodzic może starać się o przywrócenie pełni praw poprzez złożenie wniosku i wykazanie, że dobro dziecka nie jest zagrożone.
