Rozwód a podział majątku wspólnego małżonków – sądowy podział majątku

Jak stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami wspólność majątkowa. Nazywana jest ona również wspólnością ustawową, gdyż powstaje z mocy samej ustawy – do jej powstania nie jest wymagane podjęcie przez małżonków jakiejkolwiek czynności. Wspólność ustawowa obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Stanowią one majątek wspólny małżonków (o tym, co wchodzi w skład majątku wspólnego była mowa w poprzednim wpisie). W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Kiedy zatem można przeprowadzić podział majątku? Można tego dokonać po ustaniu wspólności ustawowej, która trwa od zawarcia małżeństwa do momentu uprawomocnienia orzeczenia o rozwodzie, prawomocnego orzeczenia separacji, zawarcia stosownej umowy, czy też ustanowienia rozdzielności majątkowej przez sąd. W dzisiejszym wpisie zostanie omówiony podział majątku dokonywany w związku z rozwodem.

Podział majątku – informacje wprowadzające

Podział majątku wspólnego małżonków dokonywany w związku z rozwodem jest możliwy zarówno w trakcie postępowania rozwodowego, jak i po orzeczeniu rozwodu. Sprawa o podział majątku ma na celu ustalenie składu oraz wartości majątku wspólnego małżonków, który następnie podlega podziałowi. Sąd rozstrzyga także spory o to, czy dany składnik majątku należy zaliczyć do majątku wspólnego małżonków, który podlega podziałowi, czy też do majątku osobistego jednego z nich. Co więcej, sąd orzeka w przedmiocie ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym (jeżeli takie żądanie zostanie przez którąś ze stron zgłoszone), a także o zwrocie wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątków osobistych małżonków na majątek wspólny lub odwrotnie. Majątek może zostać podzielony poprzez fizyczny podział rzeczy wspólnej (jeśli jest możliwy) oraz przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli – w obu przypadkach sąd może określić wysokość spłat, jakich drugi małżonek będzie zobowiązany dokonać na rzecz drugiego. Trzecim sposobem jest sprzedaż rzeczy należących do majątku wspólnego i podział uzyskanej kwoty proporcjonalnie do wielkości udziałów przysługujących małżonkom. Roszczenie o podział majątku wspólnego małżonków nie ulega przedawnieniu, a więc z żądaniem takim można wystąpić w dowolnym czasie po wystąpieniu rozdzielności majątkowej – nawet wiele lat po rozwodzie. Warto jednak przeprowadzić podział jak najszybciej, gdyż wartość dzielonego majątku ustala się według cen z chwili orzekania o podziale. Nader istotny jest fakt, że w sąd nie dokonuje podziału pasywów, a więc długów zaciągniętych wspólnie przez małżonków (jak na przykład kredytów).

Podział majątku w trakcie postępowania rozwodowego

Jak stanowi art. 58 § 3. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.”.

Jak wynika z powyższego, warunkiem koniecznym dokonania podziału majątku wspólnego w postępowaniu o rozwód jest okoliczność, że jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu – zatem nie będzie to możliwe w każdym przypadku, a ostateczna decyzja w tym przedmiocie należy do sądu orzekającego. Takie rozwiązanie jest uzasadnione faktem, że w postępowaniu o rozwód pierwszeństwo rozstrzygania mają kwestie osobiste, a nie majątkowe.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego

„Stosownie do art. 58 § 3 k.r.o., na wniosek jednego z małżonków sąd może w wyroku orzekającym rozwód dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Podział ten przeprowadza się według ogólnych zasad przewidzianych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz kodeksie postępowania cywilnego. W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r. III CZP 30/77, (OSNC z 1978 r. Nr 3, poz. 39) wskazano, że przeprowadzenie w wyroku rozwodowym podziału majątku wspólnego stron nie powoduje nadmiernej zwłoki postępowania nie tylko wtedy, gdy między stronami nie ma sporu co do składu i sposobu podziału tego majątku, lecz także wtedy, gdy wyjaśnienie spornych między stronami okoliczności, bądź też takich okoliczności, które sąd obowiązany jest ustalić z urzędu, wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w ograniczonym przedmiotowo i czasowo zakresie. Decyzję co do pozostawienia bez rozpoznania wniosku strony o dokonanie podziału majątku wspólnego w wypadku, gdy przeprowadzenie takiego podziału powodowałoby nadmierną zwłokę w postępowaniu, zamieszcza sąd – stosownie do okoliczności – albo w odrębnym postanowieniu, wydanym w toku postępowania o rozwód, albo w sentencji wyroku rozwodowego. Nie podlega ona odrębnemu zaskarżeniu.”

(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2016 r., sygn. akt V CZ 25/16).

Zwłoka w postępowaniu może wystąpić zwłaszcza, gdy majątek wspólny jest duży, składa się z różnorodnych składników, których wartość jest sporna, a pomiędzy małżonkami występuje konflikt co do sposobu podziału. W związku z tym, we wniosku o podział majątku zawartym w pozwie rozwodowym warto szczegółowo określić poszczególne składniki majątku, wskazać ich wartość i proponowany sposób ich podziału. Należy również załączyć dowody, na poparcie powyższych okoliczności np. odpis księgi wieczystej wspólnej nieruchomości, umowy sprzedaży itp. Jeżeli wyżej wymienione dowody będą kwestionowane przez stronę przeciwną i wystąpi konieczność powołania biegłego, czy też świadków, istnieje duże prawdopodobieństwo że podział majątku nie zostanie przeprowadzony w sprawie rozwodowej. Przedmiotowy podział może dotyczyć całego majątku bądź tylko jego części, zaś o podział pozostałej można wystąpić w oddzielnym postępowaniu. Co więcej, jeżeli doszło do ukrycia, zatajenia czy przeoczenia jakiegoś składnika majątku, również można wnieść w późniejszym czasie o podział uzupełniający.

Podział majątku po rozwodzie

Podziału majątku wspólnego można także dokonać po orzeczeniu rozwodu tj. po uprawomocnieniu się wyroku go orzekającego. Prawomocny wyrok rozwodowy powoduje ustanie wspólności majątkowej (mającej charakter bezudziałowy) i powstanie współwłasności ułamkowej w przedmiotach stanowiących dotąd majątek wspólny. Sytuacja rozwiedzionych małżonków od tego momentu nie jest już co do zasady regulowana przepisami prawa rodzinnego, lecz zastosowanie znajdują przepisy prawa spadkowego i prawa rzeczowego. W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami właściwy jest sąd miejsca położenia majątku.

Z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej powstaje majątek, w którym udziały osób współuprawnionych określone są ułamkiem, zaś udziały rozwiedzionych małżonków wynoszą po jednej drugiej (chyba że sąd ustali ich wielkość w inny sposób). Bez znaczenia przy tym jest okoliczność, które z małżonków zostało uznane za winnego rozwodu – orzeczenie o winie rozkładu pożycia nie ma wpływu na podział majątku wspólnego.

Niemniej jednak, każdy z małżonków z ważnych powodów może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym przyczynili się do powstania tego majątku. Przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.

Zgodnie z orzecznictwem,

„Artykuł 43 § 2 k.r.o. formułuje dwie przesłanki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, które muszą wystąpić łącznie i które pozostają do siebie w takim wzajemnym stosunku, że żadne „ważne powody” nie stanowią podstawy takiego orzeczenia, jeżeli stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego jest równy, a jednocześnie – nawet różny stopień przyczynienia się małżonków do powstania tego majątku nie stanowi podstawy ustalenia nierównych udziałów, jeżeli nie przemawiają za tym „ważne powody”. Innymi słowy, wyróżnienie przez ustawodawcę tych dwu przesłanek sprawia, że sam nierówny stopień przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego nie może być uznany za ważny powód w rozumieniu komentowanego przepisu. W orzecznictwie zdefiniowano ważne powody na gruncie omawianego unormowania jako okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do której powstania ten małżonek nie przyczynił się. Podkreśla się przy tym, że ocena ważnych powodów ma nie tylko aspekt majątkowy, ale również etyczny, co wyraża się w postulacie dokonywania ich oceny przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego. Wskazano jednak trafnie, że nie chodzi tu o winę w rozkładzie pożycia, ale o winę odnoszoną do nieprzyczyniania się lub przyczyniania się w mniejszym stopniu niż to wynika z możliwości małżonka.”

(Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2018 r., sygn. akt: II CNP 11/17).

Sprawy sądowe o podział majątku bez wątpienia należą do długich i skomplikowanych, jednak istnieją również pewne sposoby, aby nieco uprościć tę procedurę (przy odrobinie dobrej woli obu stron), w związku z czym w kolejnych wpisach będziemy na pewno powracać do przedmiotowej tematyki.