Instytucja ubezwłasnowolnienia może mieć charakter zarówno całkowity, jak i częściowy. Mówiąc w uproszczeniu jest to pozbawienie osoby, której dotyczy sprawa w całości lub w części zdolności do czynności prawnych, celem ochrony interesów tejże osoby.
Obie instytucje są do siebie podobne, jednak zawierają kilka niezwykle istotnych różnic.
Podobieństwa między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym
Pozbawienie zdolności do czynności prawnych
Obie z omawianych instytucji cechują się pozbawieniem zdolności do czynności prawnych, jednakże przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym – jest to pozbawienie w całości, natomiast przy częściowym – w części.
Zarówno w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego jak i częściowego osoba, której dotyczy wniosek nie może samodzielnie dokonywać (we własnym imieniu) czynności prawnych, które mają na celu powstanie, zmianę albo ustanie stosunku prawnego.
Postępowanie sądowe
W obu przypadkach sprawę rozpoznaje Sąd Okręgowy właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której dotyczy wniosek, w składzie trzech sędziów zawodowych. Dodatkowo zarówno przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym, jak i częściowym mowa o trybie nieprocesowym. Oba wnioski muszą zawierać odpowiednie uzasadnienie oraz wykazywać podstawy do ubezwłasnowolnienia. Legitymację procesową w obu przypadkach mają małżonek, krewni w linii prostej, a także prokurator.
Koszty postępowania
Opłata sądowa od każdego z wniosków jest stała i wynosi 100 zł, dodatkowo w toku obu postępowań Sąd zobowiązuje do uiszczenia zaliczek na sporządzenie opinii biegłych psychologa i psychiatry.
Czym ubezwłasnowolnienie całkowite różni się od częściowego?
Przesłanki orzeczenia ubezwłasnowolnienia
Przesłanką ubezwłasnowolnienia całkowitego jest brak możliwości samodzielnego kierowania swoim postępowaniem wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych (w szczególności pijaństwa lub narkomanii).
Przy ubezwłasnowolnieniu częściowym osoba, której dotyczy postępowanie, musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, cierpieć na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inny rodzaj zaburzeń psychicznych. Jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, jednak wymaga ona pomocy w prowadzeniu swoich spraw.
Wiek osoby, której dotyczy wniosek
Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę, która ukończyła lat 13. Z kolei ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy wyłącznie osób pełnoletnich (z wnioskiem można wystąpić już na rok przed uzyskaniem przez tę osobę pełnoletności).
Skutki prawne
Dokonywanie czynności prawnych przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jest w świetle prawa nieważne. Jednak w przypadku, kiedy osoba pozbawiona zdolności do czynności prawnych zawrze samodzielnie umowę uznawaną powszechnie za umowę w sprawie drobnej (np. zakup jedzenia), umowa taka jest ważna z chwilą jej wykonania. O ile nie pociąga za sobą rażącego pokrzywdzenia osoby niezdolnej do czynności prawnych. To rozwiązanie chroniące osobę ubezwłasnowolnioną przed naruszeniem jej praw i interesów w zakresie drobnych czynności życia codziennego.
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma częściowo ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może więc dokonywać czynności prawnych, zaciągać zobowiązania czy też rozporządzać swoim majątkiem, jednak potrzebuje do tego zgody kuratora (przedstawiciela ustawowego).
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonywać czynności, które nie wymagają zgody przedstawiciela, takich jak m.in.: zawieranie drobnych umów, związanych z bieżącymi sprawami życia codziennego. Ma również prawo do samodzielnego rozporządzania swoimi zarobkami, o ile Sąd Opiekuńczy kierując się ważnymi powodami nie postanowił inaczej.
Ustanowienie opiekuna/kuratora
Po wydaniu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu całkowitym Sąd Okręgowy przesyła akta do Sądu Opiekuńczego w celu ustanowienia opiekuna prawnego dla osoby ubezwłasnowolnionej. Chyba, że ubezwłasnowolnionym jest małoletni, wówczas nie ma takiej konieczności ponieważ pozostaje on pod władzą rodzicielską do momentu osiągnięcia pełnoletności. Z kolei w przypadku ubezwłasnowolnienia częściowego nie mamy do czynienia z ustanowieniem opieki, lecz kurateli.
