Jak zostało wspomniane w artykule dotyczącym rozwodów, ponad 50% rozwodzących się osób ma jedno bądź więcej małoletnich dzieci. Warto więc zadbać o to, aby sytuacja materialna dziecka nie ucierpiała w wyniku rozwodu. Służy temu instytucja obowiązku alimentacyjnego, którą reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z jego postanowieniami – alimenty to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, do którego zobowiązani są rodzice względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Czy alimenty przysługują tylko dzieciom z małżeństwa?
Obecnie niemal 1/4 dzieci w Polsce pochodzi ze związków nieformalnych. Czy tym dzieciom także przysługują alimenty? Polskie prawo rodzinne oparte jest na zasadzie całkowitej równości wszystkich dzieci, niezależnie od tego, z jakich związków pochodzą: małżeńskich czy pozamałżeńskich. Oznacza to, że alimenty przysługują zarówno dziecku pochodzącemu z małżeństwa, jak i dziecku ze związku nieformalnego. Dodatkowo należy wspomnieć, że obowiązek alimentacyjny względem dziecka pochodzącego spoza małżeństwa nie powstaje od daty uznania dziecka lub sądowego ustalenia ojcostwa, lecz istnieje już od chwili urodzenia dziecka.
Ojciec dziecka pozamałżeńskiego jest także zobowiązany do partycypowania w wydatkach związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu (a z ważnych powodów za okres przekraczający trzy miesiące). Matka dziecka może żądać również pokrycia przez ojca części innych koniecznych wydatków lub strat związanych z ciążą lub porodem. Jeśli zaś ojcostwo mężczyzny zostało uwiarygodnione, matka dziecka może żądać jeszcze przed jego urodzeniem wyłożenia przez mężczyznę odpowiedniej kwoty pieniężnej na jej trzymiesięczne utrzymanie w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące jego życia.
Wysokość alimentów
Zgodnie z orzecznictwem:
„Stosownie do przepisu art. 135 § 1 krio zakres świadczeń alimentacyjnych wyznaczają z jednej strony usprawiedliwione potrzeby uprawnionego, z drugiej strony zaś możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego. Współzależność między tymi dwoma czynnikami wyraża się w tym, że usprawiedliwione potrzeby uprawnionego powinny być zaspokojone w takim zakresie, w jakim pozwalają na to możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (por. wyr. SN z 10.10.1969 r., III CRN 350/69, OSNPG 1970, Nr 2, poz. 15). Dopiero więc ustalenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, następnie zaś porównanie tych wartości umożliwia ustalenie, czy i w jakim zakresie potrzeby uprawnionego mogą być zaspokojone przez zobowiązanego”
(wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 22 sierpnia 2013 roku, sygn. akt II Ca 475/13).
Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że wysokość alimentów zależy od dwóch okoliczności:
- od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego,
- od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego tj. w omawianym przypadku dziecka należy rozumieć zarówno potrzeby fizyczne, jak i duchowe. Przykładem potrzeb fizycznych dziecka mogą być: wyżywienie, mieszkanie, odzież, koszty leczenia, środki higieny – dostosowane do wieku i stanu zdrowia dziecka. Z kolei potrzeby duchowe to koszty związane z realizacją hobby dziecka, zakupem książek, biletów do kina, teatru, czy słuchaniem muzyki. Dziecko ma mieć również zagwarantowaną realizację potrzeb edukacyjnych dotyczących zakupu podręczników, materiałów edukacyjnych, dodatkowych zajęć. Ważnym elementem są potrzeby wypoczynku i rozrywki, do których należą wakacje, ferie zimowe, czy zabawki.
A jak należy rozumieć „możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego”? Z odpowiedzią na to pytanie ponownie przychodzi orzecznictwo, zgodnie z którym:
„Przez ustawowe określenie „możliwości zarobkowe i majątkowe” rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych. Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie.”
Jak dochodzić alimentów?
W celu uzyskania alimentów na niepełnoletnie dziecko, przedstawiciel ustawowy dziecka powinien sporządzić pozew o alimenty, który składa się w sądzie rejonowym właściwym ze względu miejsca zamieszkania osoby uprawnionej (dziecka) lub pozwanego (rodzica) – wybór należy do strony powodowej. Pełnoletnie dziecko nie wymaga reprezentacji przedstawiciela ustawowego – może złożyć pozew o alimenty samodzielnie. W pozwie o alimenty należy między innymi wskazać jakiej kwoty domagamy się tytułem alimentów oraz szczegółowo opisać, co się na nią składa. Do złożenia pozwu warto przygotować się gromadząc rachunki, faktury i zaświadczenia, które załącza się jako dowód na okoliczność usprawiedliwionych potrzeb dziecka. W uzasadnieniu pozwu warto opisać także możliwości zarobkowe i majątkowe pozwanego tj. jakie posiada wykształcenie, doświadczenie zawodowe, gdzie pracuje, jakie posiada składniki majątku (np. nieruchomości, z których czerpie dochody). Na tę okoliczność można powołać też świadków. Im więcej posiadamy informacji i dowodów, tym lepiej.
Czy obowiązek alimentacyjny kończy się wraz z osiągnięciem przez dziecko pełnoletności?
Aby odpowiedzieć na to pytanie należy przytoczyć treść art. 133 § 3. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który stanowi, że
„Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.”
Jak wynika z powyższego, samo uzyskanie przez dziecko pełnoletności lub jakiegokolwiek innego określonego wieku nie jest równoznaczne z tym, że nie należą mu się dłużej alimenty. Rozstrzygającą kwestią jest jedynie to, czy dziecko jest już w stanie się samodzielnie utrzymać. Dopiero sytuacja, w której dziecko po ukończeniu 18. roku życia nie dokłada starań w celu możności samodzielnego utrzymania się tj. przeważnie nie kontynuuje edukacji, jest podstawą do tego, aby rodzic zobowiązany do płacenia alimentów wniósł do sądu o uchylenie tego obowiązku. Drugi przypadek to sytuacja, w której świadczenia alimentacyjne względem pełnoletniego dziecka wiąże się dla zobowiązanego z nadmiernym uszczerbkiem. Ważne jest również ustalenie, czy dziecko może się samodzielnie utrzymać.
Zgodnie z orzecznictwem,
„Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka, stanowiący uszczegółowienie ogólnego obowiązku troszczenia się o fizyczny i duchowy jego rozwój, nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem i nie jest również związany ze stopniem wykształcenia w tym sensie, że nie ustaje z chwilą osiągnięcia przez dziecko określonego stopnia podstawowego, czy średniego wykształcenia. Jedyną miarodajną okolicznością, od której zależy trwanie bądź ustanie tego obowiązku jest to, czy dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko zdobędzie wyuczony zawód, a mimo to zamierza kontynuować naukę, przy ocenie dalszego istnienia obowiązku alimentacyjnego rodziców należy rozważyć, czy decyzja ta jest racjonalna w okolicznościach danej sprawy, w tym przy uwzględnieniu osobistych przymiotów i dotychczasowego kierunku edukacji dziecka , ale przede wszystkim, czy pozwala na to stopa życiowa rodziców (por. orzeczenie Sąd Najwyższy z dnia 14 listopada 1997 r. III CKN 257/97, OSNC 1998 z. 4, poz. 70 oraz z dnia 30 czerwca 1999 r., III CKN 199/99, LEX nr 503217).”
(wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 11 czerwca 2014 r. sygn. akt: I Ca 173/14).
Tytułem podsumowania należy wskazać, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka istnieje od dnia narodzin dziecka i trwa do momentu, w którym będzie się ono w stanie samodzielnie utrzymać. Zwolnienie z obowiązku alimentacyjnego może nastąpić tylko względem dziecka pełnoletniego w ściśle określonych przypadkach. Wysokość alimentów jest uzależniona od usprawiedliwionych potrze dziecka i majątkowych oraz zarobkowych możliwości rodzica, jednak rodzic ma zawsze obowiązek podzielić się ze swoim dzieckiem nawet najskromniejszym dochodem.
***
Zamieszczony na niniejszej stronie wpis ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi pomocy prawnej w rozumieniu ustawy Prawo o adwokaturze.
