Darowizna jest niczym innym jak bezpłatnym przeniesieniem rzeczy lub praw na obdarowanego. Jest to rodzaj umowy w polskim prawie cywilnym o specyficznym charakterze, z uwagi na fakt, iż najczęściej dokonuje się jej w związku ze szczególną więzią łączącego darczyńcę z obdarowanym m.in. pokrewieństwem.
Czy cofnięcie darowizny jest możliwe?
Umowa darowizny ma charakter nieodpłatny. W związku z jej szczególna specyfikacją Kodeks Cywilny przewiduje przypadki, w których można odwołać darowiznę. Wystąpienie tych przypadków zależy od działań podejmowanych przez obdarowanego względem darczyńcy jak również sytuacji majątkowej darczyńcy.
Kiedy można odwołać darowiznę?
Darowiznę można odwołać w przypadku, gdy obdarowany wykaże się rażącą niewdzięcznością względem darczyńcy. Przykładami takich zachowań są m.in. przemoc i agresja wobec darczyńcy, zaniechanie pomocy w przypadku choroby. Żeby uznać rażącą niewdzięczność musi dojść do świadomego działania bądź zaniechania w zamiarze negatywnym względem darczyńcy.
Zgodnie z art. 898 k.c. jest to rodzaj odwołania, którego można dokonać również po wykonaniu darowizny. Cofnięcie darowizny może być zainicjowane nie tylko przez darczyńcę, ale również w przypadku jego śmierci – przez spadkobierców.
Kolejną sytuacją, w której można dokonać odwołania darowizny jest pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy. Żeby powołać się na tę przesłankę musi to być zmiana statusu majątkowego w stopniu na tyle istotnym, że wykonanie dokonanej darowizny przyniesie skutki w postaci niemożności samodzielnego utrzymania się przez darczyńcę. Ten rodzaj odwołania darowizny może mieć miejsce wyłącznie w przypadku, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana.
Ponadto warty uwagi jest art. 897 k.c. stanowiący o tym, że „Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.”
W praktyce oznacza to, że na obdarowanym ciąży obowiązek alimentacyjny względem darczyńcy, jeśli po wykonaniu darowizny popadnie on w niedostatek. Należy jednak wskazać, że powyższy obowiązek jest ograniczony wartością przysporzenia uzyskaną w wyniku darowizny.
Ponadto w ślad za Orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r. sygn. akt: V CSK 289/13 „Dopuszczalne jest odwołanie darowizny tylko w takiej części, jaka wystarcza dla wyeliminowania wymienionego w art. 896 k.c. uszczerbku. Także w razie odwołania przez darczyńcę całej darowizny sąd może uwzględnić jedynie w części żądanie darczyńcy wobec obdarowanego dotyczące zwrotu przedmiotu darowizny w zakresie, w jakim pozwoli to na wyeliminowanie stanu majątkowego darczyńcy określonego bliżej w art. 896 k.c. Ponadto może to dotyczyć tylko takiego przedmiotu darowizny, który ma charakter podzielny.”
W jakiej formie należy dokonać rozwiązania umowy darowizny?
Rozwiązania umowy darowizny należy dokonać w formie pisemnego oświadczenia darczyńcy. Będzie ono wywoływać skutki prawne z chwilą doręczenia go obdarowanemu.
Ponadto, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 kwietnia 2019 r. sygn. akt: V ACa 694/18: „Skuteczne odwołanie darowizny wymaga nie tylko istnienia do tego podstawy w postaci rażącej niewdzięczności obdarowanego, ale i, zgodnie z art. 61 § 1 k.c., złożenia oświadczenia woli o odwołaniu darowizny w taki sposób, aby istniała możliwość zapoznania się z jego treścią przez obdarowanego.”
Istotne jest, że przy odwołaniu darowizny w postaci nieruchomości nie jest wymagane dochowanie formy aktu notarialnego, jednakże obdarowany będzie musiał zachować tę formę składając oświadczenie przenoszące własność nieruchomości na darczyńcę.
W jakim terminie można odwołać darowiznę?
Odwołanie dokonanej darowizny z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanego jest ograniczone terminem roku od dowiedzenia się o zaistnieniu zachowania będącego rażącą niewdzięcznością. Jeśli to spadkobiercy darczyńcy odwołują darowiznę termin biegnie od dnia, w którym powzięli oni tę informację. Po upływie tego terminu darczyńca nie może skorzystać z możliwości odwołania.
Jak przebaczenie wpływa na odwołanie darowizny?
- Uzyskanie przebaczenia przez obdarowanego w przypadku dopuszczenia się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności całkowicie wyłącza możliwość odwołania darowizny.
Istotną okolicznością w tym przypadku jest posiadanie zdolności do czynności prawnych przez darczyńcę bądź dokonanie przebaczenia z należytym rozeznaniem w przypadku utraty zdolności do czynności prawnych.
Czy obdarowany może sprzeciwić się odwołaniu darowizny?
Obdarowany co do zasady po otrzymaniu oświadczenia woli darczyńcy o odwołaniu darowizny powinien zwrócić jej przedmiot, jednakże może też zakwestionować powód cofnięcia darowizny m.in. poprzez twierdzenie, iż jego zachowanie nie było przejawem rażącej niewdzięczności i przysługuje mu na mocy art. 189 k.p.c. możliwość wystąpienia do sądu o uznanie odwołania darowizny za nieskuteczne.
Zamieszczony na niniejszej stronie wpis ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi pomocy prawnej w rozumieniu ustawy Prawo o adwokaturze.
