W polskim systemie prawnym co do zasady każda pełnoletnia osoba posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Istnieją regulacje, które mogę tę taką zdolność ograniczyć bądź ją odebrać. To instytucja ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego.
Osoba ubezwłasnowolniona – zarówno całkowicie jak i częściowo (przepisy nie wskazują jednoznacznie o jaki rodzaj ubezwłasnowolnienia chodzi, zatem należy dokonać wykładni obejmującej oba rodzaje) – nie może brać udziału w referendach ani nie przysługuje jej prawo wybierania. Stanowi o tym najwyższy w hierarchii aktów prawnych dokument, tj. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej (dokładnie art. 62 ust. 2).
Znajduje to także potwierdzenie w Kodeksie wyborczym, którego art. 10 § 2 stanowi:
„Nie ma prawa wybierania osoba:
- pozbawiona praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu;
- pozbawiona praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu;
- ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu”.
Osoba ubezwłasnowolniona nie posiada także biernego prawa wyborczego, co oznacza, że nie może zostać wybrana w wyniku głosowania.
Czy za osobę ubezwłasnowolnioną zagłosować może jej opiekun prawny?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami wybory w Polsce mają charakter bezpośredni. Oznacza to, iż wyborcy głosują samodzielnie, bez wybierania wcześniej przedstawiciela, który będzie głosował za nich na dalszych etapach wyborów. Ponadto osoba ubezwłasnowolniona – czy to całkowicie, czy też częściowo – jest wykreślona z listy wyborców, dlatego nie może oddać ważnego głosu w żaden sposób. A więc również za pośrednictwem swojego opiekuna prawnego.
Czy komisja wyborcza posiada informacje o ubezwłasnowolnieniu?
Po uprawomocnieniu postanowienia o ubezwłasnowolnieniu Sąd zawiadamia organy prowadzące spis wyborców o utracie praw wyborczych przez osobę ubezwłasnowolnioną. Wówczas dochodzi do wykreślenia takiej osoby z list wyborców. Od decyzji powodującej skreślenie z list wyborców nie przysługuje odwołanie.
Na podstawie tych regulacji w dniu głosowania komisja wyborcza odmówiłaby wydania karty do głosowania osobie ubezwłasnowolnionej. Nie wydałaby jej również opiekunowi prawnemu tej osoby.
